"Tramp Marşrutu" geosiyasi gərginlikləri üzə çıxarır: Regional nəqliyyat dəyişiklikləri fonunda sürücülər ləngimələrlə üzləşir

Cənubi Qafqazda baş verən son hadisələr "Tramp marşrutu" adlanan və regional əlaqələri yenidən müəyyən etmək məqsədi daşıyan yeni bir nəqliyyat təşəbbüsünü ön plana çıxarıb. Lakin onun ortaya çıxması İran sərhədində süni ləngimələr barədə iddialarla bağlıdır ki, bu da geosiyasi motivlər və onların gündəlik əməliyyatlara təsiri ilə bağlı suallar doğurur.

"Tramp Marşrutu": Cənubi Qafqazın nəqliyyat əlaqələri üçün yeni bir baxış

"Tramp marşrutu" 8 avqust tarixində Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə İrəvan və Bakı arasında razılaşdırılan, Cənubi Qafqazda nəqliyyat əlaqələrinin bərpası planıdır. Bu təşəbbüs Azərbaycana özünün Naxçıvan eksklavı ilə Ermənistan ərazisindən əlaqə qurmağı hədəfləyir.

Ermənistanın Baş naziri Paşinyanın izah etdiyi kimi, bu marşrutun əsas prinsipləri bütün iştirakçı dövlətlər üçün dörd əsas prinsipə əsaslanan "Sülh Kəsişməsi" təşəbbüsünə söykənir:

• Ərazi bütövlüyü.

• Suverenlik.

• Yurisdiksiya.

• Qarşılıqlılıq.

Əhəmiyyətlisi, bu plan Azərbaycanın əvvəlki, İranın Ermənistan kimi davamlı olaraq qarşı çıxdığı "Zəngəzur dəhlizi" adlanan ekstraterritorial yol tələbindən fərqlənir. Ermənistanın Xarici İşlər naziri Ararat Mirzoyan Vaşinqton bəyannaməsində olmayan terminlərin "müstəqil ekspertlər" tərəfindən yayıldığını açıqlayıb. O, həmçinin vurğulayıb ki, layihə xüsusi olaraq Ermənistanda bir şirkətin qeydiyyatdan keçməsini nəzərdə tutur, səhmlər Ermənistan və ABŞ arasında bölüşdürüləcək. Bu razılaşma ABŞ-ın mənfəətinə xidmət etməklə yanaşı, İrana Qara dənizə çıxış, Ermənistana isə Azərbaycanın dəmir yolu vasitəsilə Rusiya ilə əlaqə imkanı verəcək.

İranın narahatlıqları və Ermənistanın zəmanətləri

Əvvəlcə Vaşinqton sənədlərinin imzalanmasından sonra İranda müəyyən narahatlıqlar yaranıb. İran Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanmasını alqışlasa da, sərhədləri yaxınlığında "hər hansı bir xarici müdaxilənin mənfi nəticələri" ilə bağlı narahatlığını dilə gətirib. İran Xarici İşlər Nazirliyi vurğulayıb ki, kommunikasiyaların açılması yalnız qarşılıqlı maraqlar, suverenliyə və ərazi bütövlüyünə hörmət çərçivəsində, "xarici müdaxilə olmadan" həyata keçirilərsə, sabitliyə töhfə verə bilər.

Lakin detalları nəzərdən keçirdikdən sonra İran prezidenti Məsud Pezeşkiyan bu marşrutla bağlı İslam Respublikasının tələblərinin nəzərə alındığını bildirib. Xarici işlər naziri Abbas Araqçi, geosiyasi dəyişikliklərlə bağlı ilkin narahatlıqların reallaşmadığını və Vaşinqton bəyannaməsində göstərilən prinsiplərin İranın mövqeyinə uyğun olduğunu təsdiqləyib. O, Sünikin və ya Azərbaycanın suverenliyi altında bir dəhlizin ələ keçirilməsi ilə bağlı əvvəlki fikirlərin, Ermənistanda qeydiyyatdan keçmiş və onun yurisdiksiyasında olan bir Amerika şirkəti tərəfindən inşa edilən bir yola çevrildiyini və bununla da "dəhliz məsələsini" gündəmdən çıxardığını qeyd edib.

Ermənistan İranın narahatlıqlarını fəal şəkildə aradan qaldırıb. Xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan danışıqlarda "Tehranın ABŞ-ın rolu ilə bağlı narahatlıqlarının" əvvəldən nəzərə alındığını açıqlayıb. O, İran-Ermənistan sərhədinin dəyişməyəcəyinə və İrəvanın onun hamar və maneəsiz işləməsinə zəmanət verdiyinə əminlik yaradıb, marşrutun açılmasının iştirak edən ölkələrin suverenliyi və yurisdiksiyasına uyğun olaraq həyata keçiriləcəyini vurğulayıb.

Bu təminatlara baxmayaraq, "Ermənistan və Rusiyadakı bəzi dairələrin" "iranlıların özlərindən daha böyük şövqlə" İranın maraqlarını müdafiə etməyə çalışdığı, Tehran üçün geosiyasi risklər, Ermənistanın İranla sərhədinə xarici nəzarət və Ermənistanın öz quru yollarını bir Amerika özəl şirkətinə təhvil verməsi barədə iddialar yaydığı bildirilir. Bu iddialar rusiyalı ekspertlərə, siyasətçilərə, jurnalistlərə (o cümlədən Rusiyadakı etnik ermənilərə) aid edilir və Ermənistanın siyasi və ekspert dairələrindəki fiqurlar tərəfindən də təkrarlanır. Siyasi analitik Robert Gevondyan, İrəvan və Moskvadakı "son dərəcə narahat" fiqurların iranlılara onların əsl maraqlarını "izah etməyə" çalışdığını irəli sürür.

Sürücülərin iddiaları: İran gömrüyündə "süni ləngimələr"

Bu diplomatik dəyişikliklər fonunda, azərbaycanlı və türk yük maşını sürücüləri İran gömrüyündə əhəmiyyətli və süni ləngimələr olduğunu bildirirlər. "Gündəlik Naxçıvan"a anonim danışan sürücülər, Biləsuvar gömrük keçid məntəqəsindən Azərbaycana keçmək üçün gözləmə vaxtının 2-3 gündən 4-5 günə qədər artdığını bildiriblər.

Onlar iddia edirlər ki, İran gömrük işçiləri bu ləngimələrin 8 avqustda Vaşinqtonda razılaşdırılan "Tramp marşrutu" ilə əlaqəli olduğunu deyiblər. Sürücülər həmçinin, gözləməkdən qaçmaq istəyirlərsə, "Tramp marşrutundan" istifadə etmələri üçün istehzalı şəkildə onlara məsləhət verildiyini iddia ediblər.

Sürücülər bu ləngimələrin qəsdən edildiyini və məqsədinin Naxçıvanın blokadanı yarmasına mane olmaq olduğunu düşünürlər. Onlar, İranı sülh bəyannaməsinə cavab olaraq qəsdən onlara çətinlik yaratmaqda günahlandırırlar. Bəzi irəliləyişlər (məsələn, fəaliyyət göstərən yeməkxanalar və sanitar şərait) qeyd edilsə də, sürücülər bu obyektlərdə qiymətlərin çox yüksək, 2-3 dəfə baha olmasından şikayətlənirlər. Onlar iddia edirlər ki, gömrük boş olmasına baxmayaraq, gözləmə müddəti artıb və belə uzun gözləməyə heç bir real ehtiyac yoxdur.