Neft hasilatı sahəsində Azərbaycanın maraqları regional münaqişələr və infrastruktur problemləri fonunda çətinliklərlə üzləşir

2025-ci ilin avqustunda baş verən son hadisələr Ukraynadakı münaqişə və müxtəlif əməliyyat problemləri ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanın enerji infrastruktur və ixracı üçün ciddi çətinliklər yaratdı. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Ukraynadakı obyektləri hədəfə alındı, neft ixrac yolları isə çirklənmə problemləri ilə üzləşdi.

SOCAR-ın Odessadakı neft bazasına təkrar hücumlar

Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Ukraynanın Odessa şəhərindəki neft bazası 2025-ci ilin avqustunda Rusiya qüvvələri tərəfindən bir neçə dəfə hədəfə alındı. Son hücum 18 avqust 2025-ci il gecəsi "Şahed" dronlarının istifadəsi ilə baş verdi, yanğına və əhəmiyyətli ziyanlara səbəb oldu.

Hücum nəticəsində 17 yanacaq çəni, nasos stansiyası, operator və texniki otaqlar, həmçinin ətrafdakı hasar zədələndi. Baza ümumilikdə 16 000 kubmetrdən çox tutuma malikdir. Zərərin tam həcmi hələ də qiymətləndirilsə də, təcili bərpa işlərinə başlanılıb.

Bu, eyni bazaya edilən ikinci hücum idi, ilk hücum 8 avqustda baş vermiş, nəticədə yanğın və dizel yanacağı boru kəmərinə ziyan dəymişdi. Bundan əlavə, avqustun 6-da Rusiya qüvvələri Azərbaycan qazının sınaq tədarükü üçün istifadə olunan Ukrayna qaz kompressor stansiyasına zərbə endirmişdi.

Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev avqustun 10-da telefon danışığında bu hücumları müzakirə etdilər. Hər iki lider hücumların enerji əməkdaşlığını pozmağa və Ukraynanın enerji müstəqilliyinə zərbə vurmağa yönəlmiş qəsdli hərəkətlər olduğunu bildirdi. Onlar bu hadisələrin Azərbaycan və Ukrayna arasında enerji əməkdaşlığını dayandırmayacağını təsdiq etdilər.

İlk hücumdan sonra Azərbaycanın hökumətyönlü mediası, bu cür hadisələrin davam edəcəyi təqdirdə Azərbaycanın Ukraynaya silah tədarükünə qoyduğu embarqonu qaldıra biləcəyini irəli sürdü. Bəzi Rusiya Telegram kanallarının məlumatlarında hətta Azərbaycanın Ukrayna üçün 122 mm və 155 mm-lik artilleriya mərmiləri istehsal etməyə başladığı iddia olunurdu. Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyi, direktor müavini Aleksey Fadeyevin vasitəsilə, “Kiyevdəki neonasist rejim” adlandırdıqları yerə silah və ya ikili təyinatlı humanitar yardım verilməsinə qarşı mövqeyini bir daha təsdiqlədi. Azərbaycan əvvəllər Ukraynaya enerji sisteminin bərpası üçün generatorlar, transformatorlar və kabellər daxil olmaqla humanitar yardım göstərmişdi. Ukraynanın “Naftoqaz Ukraynı” və SOCAR arasında qaz satışı ilə bağlı saziş 2025-ci ilin iyulunda imzalanmışdı.

Azərbaycanın neft ixracı və boru kəmərinin çirklənməsi

2025-ci ilin ilk yeddi ayında Azərbaycan 19 ölkəyə 7,66 milyard dollar dəyərində 14,47 milyon tondan çox neft ixrac edib.

İtaliya 4,42 milyard dollar dəyərində 8,43 milyon ton idxal edərək əsas alıcı olub. Çexiya 547 milyon dollar dəyərində 1,02 milyon tonla ikinci, Xorvatiya isə 450 milyon dollar dəyərində 827 000 tonla üçüncü yerdə qərarlaşıb.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri xlorid çirklənməsi ilə bağlı ciddi problem yaşayıb. Bu, boru kəməri vasitəsilə neft tədarükünün müvəqqəti dayandırılmasına səbəb oldu, KMG International-ın neft emalı zavodlarının fəaliyyət göstərdiyi Rumıniya, OMV-nin fəaliyyət göstərdiyi Avstriya və Eni-nin “fövqəladə vəziyyət” elan etdiyi İtaliya kimi ölkələrə təsir etdi.

İlkin olaraq, çirklənməyə Qazaxıstan neftinin səbəb ola biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar var idi. Lakin aparılan yoxlamaların nəticələri Tənqiz və Qaşaqan yataqlarından gələn Qazaxıstan neftində üzvi xlor birləşmələrinin olmadığını təsdiqlədi və Qazaxıstanın günahsız olduğunu sübut etdi. Çirklənmə səbəbindən Qazaxıstan müvəqqəti olaraq neft tədarükünü BTC boru kəmərindən KTƏK boru kəmərinə yönəltdi. Qazaxıstan və Türkmənistan neftinin bu şəkildə yönləndirilməsi, Ceyhandan gündəlik avqust tədarükünü 500 000 bareldən aşağı salacaq, sentyabr proqnozu isə təxminən 550 000 barel olacaq. Hadisə həmçinin Azərbaycanın “Azeri Light” neftinin keyfiyyətinin və dəyərinin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsinə səbəb oldu. Ceyhan terminalındakı çirklənmiş çənlərin təmizlənməsi işləri başa çatmaq üzrədir və Qazaxıstan neft ixracının Azərbaycan vasitəsilə tezliklə bərpa olunacağı gözlənilir.

“Drujba” boru kəməri insidenti və geosiyasi gərginliklər

Bundan əlavə, Macarıstan Rusiya neftini ölkəyə daşıyan “Drujba” neft boru kəmərinə hücum edildiyini bildirdi.

Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Siyarto sosial şəbəkədə boru kəmərinə edilən hücumdan sonra Rusiyadan Macarıstana neft nəqlinin dayandırıldığını bildirib. Siyarto bu hərəkətlərin “Budapeştin enerji təhlükəsizliyinə zərbə vurduğunu” və Macarıstanı müharibəyə cəlb etmək məqsədi daşıdığını iddia edərək, enerji infrastrukturuna dəfələrlə hücum etməkdə Kiyevi günahlandırdı. O, həmçinin Macarıstandan alınan elektrik enerjisinin Ukraynanın enerji təchizatında mühüm rol oynadığını vurğuladı.

Ukraynanın xarici işlər naziri Andriy Sibiqa Macarıstana müharibənin qarşısını alan tərəfin Moskva olduğunu xatırladaraq cavab verdi. O, tammiqyaslı müharibə başlayandan sonra belə Rusiyanın etibarsız tərəfdaş olması barədə xəbərdarlıqlara baxmayaraq, Macarıstanın Rusiyaya uzun müddət güvənməsini tənqid etdi.

Bu hadisələr qeyri-sabit geosiyasi mənzərədə enerji infrastrukturunun həssaslığını bir daha nümayiş etdirir, regionda enerji təhlükəsizliyinə və beynəlxalq münasibətlərə təsir göstərir.