Azərbaycanda media azadlığı ilə bağlı artan narahatlıqlar yeni qanunlar və həbslər fonunda

Mehman Əliyev

BAKI, Azərbaycan – Beynəlxalq müşahidəçilər və yerli media xadimləri Azərbaycanda media azadlığının vəziyyəti ilə bağlı jurnalist həbsləri və daha sərt media qanunlarının qəbulundan sonra artan narahatlıqlarını ifadə edirlər. Bu hadisələr milli mətbuatın 150 illik yubileyi fonunda baş verir ki, bu da müstəqil jurnalistikaya qarşı iddia edilən təzyiqlərlə kölgədə qalır.

İyulun 16-da Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfiri Ferqus Ould Azərbaycan milli mətbuatının 150 illiyi münasibətilə qəbul təşkil edib. Çıxışında səfir media azadlığına təsir edən son hadisələrlə bağlı "dərin narahatlıq" ifadə edib. O, xüsusilə AbzasMedia, ToplumTV və MeydanTV kimi tanınmış müstəqil nəşrlərin jurnalistlərinin həbslərini, eləcə də bir milyonluq auditoriyaya xidmət edən BBC Azərbaycanca ofisinin bağlanmasını "məyusedici zərbə" adlandırıb. Səfir həmçinin Turan İnformasiya Agentliyinin bu il fəaliyyətini dayandırmasını qeyd edərək, bunu "mətbuat azadlığına daha bir zərbə" adlandırıb.

Bu narahatlıqlar Milli Məclis tərəfindən 14 iyulda qəbul edilmiş Azərbaycanın "Media Haqqında" Qanununa edilən son dəyişikliklərlə daha da güclənir. "Sərhədsiz Reportyorlar" (RSF) təşkilatı 16 iyulda sərt bəyanat yayaraq, bu dəyişikliklərin onsuz da müstəqil medianın fəaliyyətini praktiki olaraq qeyri-mümkün edən qanunu daha da sərtləşdirdiyini bildirib. RSF bu qərarı "İlham Əliyev rejiminə xidmət edən qanunverici maskarad" adlandıraraq, onun "müstəqil medianın fəaliyyətini boğmaq və etibarlı məlumatların yayılması üçün yeni təşəbbüsləri məhv etmək" məqsədi daşıdığını vurğulayıb.

Yeni dəyişikliklər informasiya agentliklərinə sərt tələblər qoyur, o cümlədən ən azı 20 media orqanı ilə müqavilə bağlamağı və beş xarici ölkədə akkreditə olunmuş jurnalistlərə malik olmağı tələb edir. Bundan əlavə, xarici media filialları dövlət qeydiyyatından keçdikdən sonra yeddi iş günü ərzində Media Reyestrinə daxil edilməlidir, əks halda fəaliyyətləri dayandırılacaq və saytlarına giriş məhdudlaşdırılacaq.

Hazırda fəaliyyətini dayandırmış Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev media agentliklərinə qoyulan sərt tələbləri şərh edərək Meydan TV-yə bildirib ki, "əsas məqsəd Azərbaycan məkanında hər hansı yeni müstəqil informasiya agentliyinin yaranmasının qarşısını almaqdır". O izah edib ki, 20 media orqanı ilə müqavilə tələbi faktiki olaraq bir maneədir, çünki əksər media dövlət nəzarətindədir və rəsmi icazə olmadan müqavilə imzalamaq ehtimalı azdır. Əliyev hesab edir ki, yeni qərar hökumətin ölkədə "media orqanlarının sayını azaltmaq" niyyətini əks etdirir və əsas məqsəd yeni müstəqil səsləri boğmaqdır.

Lakin Azərbaycan rəsmiləri media azadlığına təzyiq iddialarını ardıcıl olaraq rədd edirlər. Onlar jurnalistlərin peşə fəaliyyətlərinə görə deyil, qanunvericiliklə bağlı hüquqi araşdırmalar çərçivəsində həbs edildiyini iddia edirlər. Xarici İşlər Nazirliyi daha əvvəl BBC Azərbaycanca-nın bağlanmasını siyasiləşdirməməyə çağırmış, digər media orqanları ilə bağlı da oxşar qərarların qəbul edildiyini qeyd etmişdi. Hökumətyönlü media BBC Azərbaycanca və Rusiyanın Sputnik-Azərbaycan media orqanlarının əməkdaşlarının sayının bir nəfərə endirilməsinin tələb olunduğunu bildirmişdi.

2023-cü ilin noyabrından bəri Azərbaycanda 30-dan çox jurnalist və ictimai fəal əsasən qaçaqmalçılıq ittihamı ilə həbs edilib. Onlar ittihamları rədd edir və həbslərini siyasi motivli sayırlar. Yerli hüquq-müdafiə təşkilatlarının tərtib etdiyi siyahılara görə, hazırda Azərbaycan həbsxanalarında təxminən 370 siyasi məhbus var. Rəsmilər isə heç kimin sırf peşə fəaliyyətinə görə siyasi səbəblərlə həbs olunmadığını vurğulayır və sözügedən siyahılarda adı çəkilənlərin törətdikləri əmələ görə məsuliyyətə cəlb olunduğunu iddia edirlər.

Mövcud vəziyyət Azərbaycanda media azadlığı üçün kritik bir məqamdır, beynəlxalq təşkilatlar və yerli jurnalistlər daha böyük müdafiəyə və onların sistematik təzyiq adlandırdıqları hallara son qoyulmasına çağırışlarını davam etdirirlər.