Azərbaycan İstintaq Təcridxanaları Diqqət Mərkəzində: Abzas Media Jurnalistləri Milyonlarla Dövlət Vəsaiti Fonunda Dəhşətli Şəraiti Ətraflı Təsvir Edir

"Abzas Media"nın həbsdə olan jurnalistləri Bakı İstintaq Təcridxanasındakı həyəcanverici şəraitə işıq salaraq, Penitensiar Xidmətə dövlət büdcəsindən ayrılan milyonlarla manatın bölüşdürülməsi ilə bağlı ciddi suallar qaldırırlar. Onların dəmir barmaqlıqlar arasından verdiyi reportajlar qeyri-adekvat şəraitin, əsas ehtiyacların özbaşına rədd edilməsinin və hər yerdə cavabdehlik hissinin olmamasının acı reallığını ətraflı təsvir edir.

"Abzas Media"nın jurnalistləri, o cümlədən direktor Ülvi Həsənli, baş redaktor Sevinc Vaqifqızı, araşdırmaçı jurnalist Hafiz Babalı, "Azadlıq Radiosu/Azad Avropa Radiosu" jurnalisti və iqtisadçı Fərid Mehralızadə, habelə jurnalistlər Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova, koordinator Məhəmməd Kekalovla birlikdə, 20 iyun tarixində Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində 7,5 ildən 9 ilə qədər uzunmüddətli həbs cəzalarına məhkum ediliblər. Onlara ilkin olaraq qaçaqmalçılıq da daxil olmaqla bir sıra ittihamlar irəli sürülüb, lakin həbs olunan şəxslər bu ittihamları qəti şəkildə rədd edərək, həbslərinin peşəkar jurnalist fəaliyyətlərinin birbaşa nəticəsi olduğunu iddia edirlər.

Məhz bu fonunda "Abzas Media"nın əməkdaşları, o cümlədən Sevinc Vaqifqızı, Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova, Penitensiar Xidmətə ayrılan əhəmiyyətli dövlət vəsaitlərinin necə istifadə olunduğunu araşdırmağa başlayıblar. Təkcə bu il Penitensiar Xidmət dövlət büdcəsindən 196 864 793 manat alıb. Son beş ildə isə məhbusların qidalanması və normal yaşayış şəraiti üçün nəzərdə tutulan heyrətamiz 837 milyon manat ayrılıb. Lakin jurnalistlərin tapıntıları bu əhəmiyyətli investisiyaya zidd olan acı bir mənzərəni təsvir edir.

Bakı İstintaq Təcridxanasının qadın korpusundan gələn reportajlar, xüsusilə sərt yay aylarında, əsas şəraitin kəskin çatışmazlığını ortaya qoyur:

Soyuducu Böhranı: Korpusdakı 153 qadın üçün qida və su saxlamaq üçün cəmi doqquz soyuducu mövcuddur. Məhbuslar təcridxananın pis təminatı səbəbindən keyfiyyətli qida üçün ailələrinə güvənmək məcburiyyətində qalırlar. Həftəlik ziyarətlər zamanı gətirilən bu şəxsi ərzaq məhsulları tez-tez üst-üstə yığılır və əzilir, soyuducuların qapıları isə güclə bağlanır. Soyuducuların bir çoxu köhnə, yararsız sovet dövrü qurğularıdır, dördündə açıq-aydın çürümə əlamətləri var, biri isə tamamilə işləmir. Onlar tez-tez xarab olur, bu da geniş yayılmış qida xarab olmasına və məhbuslar ilə məhdud yerin idarə edilməsi tapşırılan məhbus-işçilər arasında tez-tez mübahisələrə səbəb olur. Rəis müavini Əhəd Abdıyevin təklif etdiyi "həll yolu" – köhnə soyuduculara qaz vurmaq – daha da xarab olmamaq üçün heç bir zəmanət vermədən az inam yaradır.

Vintilyator Çatışmazlığı: Həddindən artıq istiyə baxmayaraq, vintilyatorlar saxlanılanların sayına uyğun olaraq kifayət qədər təmin edilmir. Məhbuslar tez-tez özləri vintilyator almağa və ya əvvəlki məhbuslardan qalanlara güvənməyə məcbur olurlar. Buna çoxlu nümunələr var: 11 nəfərin saxlandığı 41-ci kamerada cəmi 3 vintilyator var, hamısı məhbuslar tərəfindən alınıb. 10 nəfər üçün nəzərdə tutulan 71-ci kamerada 12 nəfər saxlanılır, ikisi yerdə yatır və 3 vintilyatorun hamısı məhbuslar tərəfindən alınıb. Hətta nəzarətçi "vintilyatorlar" haqqında soruşanda belə, bu, yalnız köhnə, sınıq qurğuları təmir etmək üçün idi, yeni təminat ümidlərini puça çıxardı. Korrupsiya ilə tikildiyi iddia edilən təcridxanada düzgün havalandırma və soyutma sistemi yoxdur, bu da vintilyatorları yaşamaq üçün vacib edir. Səhər 11-dən axşam 5-ə qədər birbaşa günəş işığına məruz qalan otaqlarda nəfəs almaq çətinləşir, bu da yüksək qan təzyiqi, diabet və ürək-damar problemləri kimi əvvəlcədən mövcud xəstəlikləri olan məhbuslara ciddi təsir göstərir, onlar həmçinin ixtisaslı tibb işçilərinə çıxış imkanından məhrumdurlar.

Su və Gigiyena Çatışmazlığı: Suya çıxış ciddi şəkildə məhduddur. Qışda gündə 3 saat verilən soyuq su yayda 2 saata endirilir, əsasən onsuz da dar otaqlarda qiymətli yer tutan qabları doldurmaq üçün istifadə olunur. Suyun özü içmək üçün yararsızdır, güclü xlor qoxusu verir və məhbuslar su çənlərinin sonuncu dəfə nə vaxt təmizləndiyini bilmirlər. İsti su isə lüksdür, həftədə cəmi iki dəfə, ümumilikdə beş saat verilir. 10-12 qadının saxlandığı kameralarda məhbuslar məhdud vaxt ərzində duş qəbul etmək üçün iki-iki hamama girməyə məcbur olurlar. Duş üçün suyun temperaturu da heç vaxt normal olmur. Ya əli yandıracaq qədər isti, ya da titrədəcək qədər soyuq olur. Bu zaman havalandırma dəliklərindən suyun temperaturunun normallaşdırılmasını tələb edən məhbusların səsi yalnız su kəsilməyə yaxın nəzərə alınır. Bəzi kameralarda ümumiyyətlə duş sistemi yoxdur, bu da məhbusları ya diz üstə çöküb kranın altında yuyunmağa, ya da vanna qoyub kiçik qabla çimməyə məcbur edir. Hamam üçün zəruri avadanlıqlar təcridxanada qıtlıq çəkir və gündəlik isti suya ehtiyacı olan məhbusların əksəriyyətinə su qızdırıcı verilmir, onlar suyu elektrik çaydanlarda qızdırıb yuyunurlar, bu çaydanlar da tez-tez xarab olur və yenidən öz hesablarına alınır. Digər çarəsiz tədbir isə 20 litrlik su qablarını gəzinti sahəsinə qoyub günəşdə qızmasını gözləməkdir ki, bu da suyu otaqdan gəzinti sahəsinə daşıdıqdan sonra bel ağrılarına səbəb olur. Təcridxanada su çatışmazlığı yaşandığı halda təmizlik vasitələri də verilmir, bu barədə də məhbuslar ailələrinin ümidinə buraxılırlar.

Sevinc Vaqifqızının ailəsi tərəfindən gətirilən vintilyatoru almaq uğrunda şəxsi mübarizəsi administrasiyanın özbaşına xarakterini vurğulayır. Rəis müavini Əhəd Abdıyev ona vintilyatorun rədd edilməsinin səbəbinin "ürəyimiz belə istəyir" olduğunu və bunun "prinsip məsələsi" olduğunu bildirib. Hətta o, "ürəyinin son vaxtlar qanunsuz şeylər istədiyini" də iddia edib.

Vaqifqızı buna etiraz edərək soruşub: "Rəis məhbusla niyə prinsip aparmalıdır? Hansı prinsipi müdafiə etməlidir?" Abdıyev təcridxananın hesabına vintilyator təmin etməyi təklif etdikdə, Vaqifqızı qəti şəkildə imtina edib, yalnız ailəsinin vintilyatorunun içəri buraxılmasını tələb edib, çünki bu, qadağan olunmuş əşya deyil.

Onun Abdıyevə ünvanladığı güclü bəyanatı onun qətiyyətini əks etdirir: "Mən əgər haqqımı kiməsə güzəştə getsəydim, bu saat həbsdə olmazdım. Və sizdən heç bir vintilyator götürməyəcəyəm. Burada 153 qadın məhbus var. Bu yay hələ heç birinə bir dənə də vintilyator verilməyib. Necə olur ki, rəis gəlib ancaq mənə vintilyator vermək istəyir? Mənə lazım deyil bu. Bütün kameralara od yağır, hamı istidən bişir. Heç kimə müəssisə hesabına vintilyator verilmir, bircə mənə veriləcək? Bu, dövlət büdcəsidir, sizin şəxsi büdcəniz deyil. Vintilyator verilirsə, hamıya verilməlidir, tək mənə yox. Nə vaxt ki, buradakı 153 qadının hamısına vintilyator veriləcək, o zaman mən də götürərəm." O, digər məhbuslara qarşı ayrı-seçkiliyə qarşı olduğunu açıq şəkildə bildirib.

Təcridxanadakı qadınlar normal havalandırma, soyuducular və gündəlik daha çox su tələb etdikdə, administrasiyanın standart cavabı rəddedici olur: "Bura təcridxanadır, istirahət mərkəzi deyil." Bu cavab məhbusların rifahı üçün ayrılan əhəmiyyətli dövlət vəsaitləri ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir.

"Abzas Media" jurnalistlərinin reportajları Penitensiar Xidmətin obyektlərində Hesablama Palatası tərəfindən təcili auditə ehtiyac olduğunu güclü şəkildə göstərir. Onlar iddia edirlər ki, belə bir audit "məhbuslar üçün nəzərdə tutulan vəsaitlərin kimin istirahətinə sərf olunduğunu" üzə çıxaracaq. Bu məsələlərlə bağlı Penitensiar Xidmətdən və ya Ombudsman Aparatından şərh almaq cəhdləri uğursuz olub.

"Abzas Media" jurnalistləri tərəfindən təsvir edilən şərait, məhbusların rifahı üçün nəzərdə tutulan dövlət vəsaitlərinin idarə edilməsində şəffaflığın və hesabatlılığın kəskin çatışmazlığını vurğulayır, bu da Azərbaycanın həbs sistemindəki təcili insan haqları probleminə işarə edir.