"Tramp-Putin Zirvəsi Ukraynada atəşkəs olmadan başa çatır, Zelenski Vaşinqtona yola düşür" məqaləsinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi

Vaşinqton, D.C. / Ankoric, Alyaska – 16 avqust 2025 – ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında Alyaskada çoxdan gözlənilən görüş Ukraynada atəşkəslə bağlı heç bir razılıq olmadan başa çatıb. 15 avqust 2025-ci ildə Alyaskanın Ankoric şəhərində keçirilən zirvə toplantısı demək olar ki, üç saat davam etdi. Danışıqların uzun sürməsinə baxmayaraq, hər iki lider mətbuat konfransında jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib.

Görüşdən sonra Prezident Tramp jurnalistlərə qısa, üç dəqiqəlik bəyanatla çıxış edərək, komandasının "böyük irəliləyiş" əldə etdiyini, lakin "hələ tam nəticəyə gəlmədiyini" iddia edib. O, "Razılaşma yalnız imzalandığı zaman razılaşmadır" deyə vurğulayıb. Rusiya prezidenti Putinin çıxışı Trampınkindən üç dəfə uzun olub. Putin "xoş danışıq tərzi"nə görə Trampa təşəkkürünü bildirib və "müharibəni dayandırmaqda səmimi maraqlı olduğunu" bildirib, lakin "əvvəlcə bütün ilkin səbəblərin aradan qaldırılmasında" israr edib. Putin həmçinin iddia edib ki, əgər Donald Tramp 2022-ci ildə ABŞ prezidenti olsaydı, müharibə ümumiyyətlə başlamazdı.

Zirvə üçün Alyaskanın seçilməsi onun coğrafi mövqeyi baxımından əhəmiyyətli idi, Vaşinqton və Moskvadan təxminən eyni məsafədə yerləşməsi logistikanı asanlaşdırırdı. ABŞ-ın keçmiş diplomatı Bill Kortni bu üstünlüyü vurğuladı. Bundan əlavə, təhlükəsizlik əsas amil idi, çünki Alyaska ABŞ-ın 48-ci ən çox əhalisi olan ştatıdır və bu, digər yerlərlə müqayisədə təhlükəsizliyə nəzarət etməyi asanlaşdırır. Nyu Haven Universitetinin professoru Metyu Şmidt, zirvə toplantısının bir vaxtlar Rusiyanın ərazisi olan torpaqlarda keçirilməsinin Putin üçün simvolik qələbə olduğunu qeyd etdi. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) müharibə cinayətlərinə görə Putin haqqında verdiyi həbs qərarı da zirvə toplantısının üçüncü ölkədə keçirilməsini çətinləşdirdi, çünki 125 dövlət BCM-in üzvüdür və o, onların ərazisinə daxil olarsa, onu həbs etməyə borcludurlar. Lakin ABŞ BCM-ə tərəf deyil.

Zirvə zamanı diqqətəlayiq bir məqam, Prezident Trampın şəxsən birinci xanım Melanina Trampdan Putinin Ukrayna və Rusiyadakı uşaqların vəziyyəti ilə bağlı məktubu təhvil verməsi olub. Konkret təfərrüatlar açıqlanmasa da, rəsmilər məktubda Rusiyanın Ukraynadan qaçırdığı uşaqlar məsələsinin yer aldığını təsdiqləyiblər. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi 17 mart 2023-cü ildə işğal olunmuş Ukrayna ərazilərindən uşaqların qanunsuz deportasiyası ilə əlaqədar Putin və Rusiyanın Uşaq Hüquqları üzrə Müvəkkili Mariya Lvova-Belova haqqında həbs qərarı vermişdi.

Zelenskinin kənarda qalması və yaxınlaşan Vaşinqton səfəri

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Tramp-Putin danışıqlarında iştirak etməyib. Tramp ilkin danışıqlar uğurlu olarsa, Zelenskinin iştirakı ilə ikinci görüşün keçirilə biləcəyini qeyd edib. Putinlə görüşdən sonra Ukrayna Prezident Administrasiyası Tramp və Zelenskinin uzun telefon danışığı apardığını və sonradan onlara Avropa liderlərinin qoşulduğunu təsdiqləyib.

Zelenski bazar ertəsi, avqustun 18-də Vaşinqtonda Prezident Trampla danışıqlar aparacaq. O, Telegram səhifəsi vasitəsilə dəvətə görə minnətdarlığını bildirib. Zelenski ardıcıl olaraq ərazi güzəştləri ideyasını rədd edib, bu mövqe Trampın Putin və Zelenski arasında ərazilərin potensial "bölüşdürülməsi" ilə bağlı şərhlərindən sonra Kiyevdə narahatlığa səbəb olub. Ukrayna isə onun iştirakı olmadan qəbul edilən qərarların mənasız olacağını israr edir. Ukraynalı rəsmilər Tramp və Putinin Kiyev üçün qəbuledilməz olan heç bir məsələdə razılığa gəlməyəcəyinə ümid edirlər, çünki bu, Ukraynanı sülhə maneə kimi göstərə bilər.

Rusiyanın Ukraynaya yardımla bağlı Azərbaycana xəbərdarlıqları

Eyni zamanda, Rusiya Ukraynaya dəstəyə görə Azərbaycana sərt xəbərdarlıqlar edib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin İnformasiya və Mətbuat Departamentinin direktor müavini Aleksey Fadeyev bildirib ki, Bakı "Ukraynaya satış üçün silah embarqosunu ləğv etsə, bu, vəziyyəti yalnız pisləşdirəcək". O, Rusiyanın Ukraynaya silah tədarükü ilə bağlı mövqeyinin "Azərbaycana yaxşı məlum olduğunu" vurğulayıb. Fadeyev əlavə edib ki, bu cür hərəkətlər sülh yolu ilə nizamlanmaya kömək etmir və vəziyyəti daha da çətinləşdirər.

Bu xəbərdarlıq, Azərbaycanın hakimiyyətyönlü mediasında, xüsusən də "Caliber"də, Bakının "əgər Rusiya Azərbaycana qarşı təcavüzkar siyasətini davam etdirərsə", xüsusilə Rusiyanın Odessa vilayətindəki Azərbaycan neft anbarına hücumundan sonra Ukraynaya silah embarqosunu ləğv etməyi düşünə biləcəyini irəli sürən anonim mənbələrə istinadən verilən məlumatlar fonunda baş verib.

Azərbaycan artıq Ukraynaya əhəmiyyətli humanitar yardım göstərib, Prezident Əliyevin fərmanı ilə Ukraynanın enerji sektoruna Azərbaycanda istehsal olunan elektrik avadanlıqlarının alınması və çatdırılması üçün 2 milyon dollar ayrılıb. Bu töhfə, Azərbaycanın Ukraynaya göstərdiyi ümumi humanitar yardımın bir hissəsidir ki, bu da 44 milyon dolları keçib.

Bu yardım Rusiya tərəfindən sərt reaksiyalara səbəb olub. Rusiyalı deputat Andrey Qurulyov Telegram kanalı vasitəsilə Bakının qərarına cavab olaraq Rusiyanın "Azərbaycan mallarının idxalına qadağa qoya biləcəyini" bildirib. O, bunun Azərbaycan üçün "çox şeyi dəyişəcəyini" xəbərdar edərək, Rusiyada azərbaycanlı iş adamlarının saxlanılmasının mümkünlüyünə işarə edib və Rusiyanın "xüsusi hərbi əməliyyatı"nın "bütün [Rusiya] sərhədi boyunca da daxil olmaqla, çevik bir anlayış" olduğunu irəli sürüb. Azərbaycan mediası bunu "açıq Rusiya hərbi təhdidi" kimi qiymətləndirib. Quruolyov sonradan Azərbaycanı təhdid etdiyini inkar etsə də, Çeçenistana istinad edərək dağlıq ərazi ilə bağlı fikrini təkrarlayıb. Kreml propagandisti Vladimir Solovyov da bu məsələyə münasibət bildirərək, Xəzər dənizində NATO bazasının qurulmasının qarşısını almaq üçün yeni bir "xüsusi hərbi əməliyyatın" zəruri ola biləcəyini və bunu geosiyasi cəhətdən "çox təhlükəli" adlandırıb. Azərbaycanlı deputat Rasim Musabəyov Quruolyova cavab olaraq, Böyük Qafqaz dağlarının coğrafi şəraitinin Azərbaycana qarşı hərbi əməliyyatları "praktiki olaraq qeyri-mümkün etdiyini" qeyd edib.

Mövcud döyüş meydanı və gələcək perspektivlər

Hazırda Rusiya Ukrayna ərazisinin təxminən beşdə birini, yəni 114,500 kvadrat kilometrini işğal edir. Cəbhə xətti Xarkiv, Luqansk, Donetsk, Zaporojye və Xerson vilayətləri boyunca təxminən min kilometr uzanır. Hər iki tərəf ağır itkilər verməkdə davam edir, Rusiya bu yaxınlarda Şərqi Ukraynada Toretsk və Pokrovsk ətrafında əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edib.

Gələcəyə baxaraq, Tramp üçtərəfli görüşün yaxın zamanda, potensial olaraq hələ də Alyaskada baş verə biləcəyini irəli sürüb. ABŞ Dövlət Katibi Marko Rubio, təhlükəsizlik təminatları və ərazi mübahisələri ilə bağlı müzakirələr də daxil olmaqla, davamlı sülh üçün şərtləri müəyyənləşdirib. Lakin Rusiya münaqişənin "kök səbəblərini" həll etməkdə israr edir ki, bu da Kreml terminologiyasında Ukraynanın NATO ambisiyalarını aradan qaldırmaq və ordusunu faktiki olaraq silahsızlandırmaqdır. Hər iki tərəfin ziddiyyətli məqsədləri sülhün tez və asan yolla əldə edilməyəcəyini göstərir.

Avropa liderləri ardıcıl olaraq Ukraynada sülhün Ukraynanın iştirakı olmadan həll edilə bilməyəcəyini vurğulayaraq, "Ukraynada sülhə gedən yol Ukraynasız həll edilə bilməz" deyə bildiriblər. Böyük Britaniya da beynəlxalq sərhədlərin güclə dəyişdirilməməli olduğunu və Ukraynanın hər hansı bir razılaşmanın bir hissəsi olaraq ərazi bütövlüyü üçün "möhkəm və etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinə" sahib olması lazım olduğunu vurğulayaraq Ukraynaya sarsılmaz dəstəyini təsdiqləyib.