Azərbaycanda “Mətbuat Azadlığı”nın İroniyası: Dəmir Barmaqlıqlar Arxasından Bir Baxış

Aynur Elgünəş

Kürdəxanı Təcridxanasının divarları arasından Meydan TV-nin həbsdə olan baş redaktoru Aynur Elgünəş Azərbaycanda medianın vəziyyəti haqqında kəskin, satirik bir şərh təqdim edir. Meydan TV tərəfindən dərc olunan məktubu müstəqil səslərin susdurulduğu və dövlət nəzarətində olan narrativlərin dominant olduğu media mənzərəsini çəkir.

“Necəsiniz, media əhli?” — deyə Elgünəş başlayır, internetdən demək olar ki, səkkiz aylıq təcridini qeyd edir. O, televiziya mənzərəsini müşahidə edərək, istehzalı şəkildə qeyd edir ki, “müstəqil medianın başını əzəndən sonra ölkədə problem də qalmayıb, güllük-gülüstanlıqdır”. Gündəlik xəbərlərin kənd sakinlərini narahat edən motosiklet səsləri və ya səhv cərimələr kimi kiçik məsələlərlə dolu olduğunu qeyd edir və bu kiçik problemlərin sadəcə “şanlı mediamıza” xəbər vermək üçün işıqlandırıldığını irəli sürür.

Nəzarətli Narrativ və Rahat “Tezislər”

Elgünəş jurnalistikanın təcrübəsində əhəmiyyətli bir dəyişikliyi vurğulayır: “Daha maaşınız artmasa da, işiniz xeyli yüngülləşib, hazır tezislər göndərirlər, yayımlayıb planı doldurursunuz”. O, bu asanlığı “Hikmət müəllimə” və kinayəli bir şəkildə “Əli Həsənova” aid edir, hansı ki, xaricdə təhsil almasına baxmayaraq, işini özü qədər bilən mütəxəssislərdən ibarət bir komanda toplayıb və “elə gözəl xəbərlər yazıb göndərirlər ki, heç bir redaktorun əli gəlmir bir cümləsini dəyişsin”. Bu, bütün kanallarda vahid bir mesaj təmin edir, tamaşaçıları “vay xəbəri qaçırdım” narahatlığından xilas edir. Hətta istintaq qrupu da, o, zarafatla qeyd edir ki, onun öz fəaliyyətləri haqqında elə inandırıcı bir məqalə yazıb ki, o, onların nəqlindən özünü “yenidən kəşf edib”.

“Media haqqında” Qanuna edilən dəyişikliklər də onun satirik baxışını cəlb edir, xüsusilə agentliklərin 20 media qurumu ilə müqavilə bağlaması tələbi. O, bütün medianın bir əldə cəmləşdiyi halda bunun lazımsız olduğu fikrini rədd edir, əvəzində kinayəli bir izah təklif edir: “pul bir cibdə qalanda qat kəsir, gərək tez-tez götürüb, o biri cibə də qoyasan”.

“Sputnik” İşləri və Dəyişən Bağlılıqlar

Elgünəş bir vaxtlar Əli Həsənovun kurasiyasında olan “Sputnik”in taleyini xatırlayır, onun Meydan TV kimi müstəqil jurnalistlərə qarşı əvvəlki böhtan kampaniyalarını dərc etdiyini qeyd edir. Daha sonra o, Mətbuat Şurasının indi “Sputnik”i Rusiya kəşfiyyatına işləməkdə ittiham etməsinin ironiyasına işarə edir ki, bu da Rusiyanı öz jurnalistlərinin həbsi ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlara müraciət etməyə vadar edir. “İllərdir beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanda söz azadlığının boğulduğunu, jurnalistlərin həbs olunduğunu deyirdi, qapaz Rusiyaya dəyəndə ayıldı?” — deyə o, ikitərəfliliyi vurğulayır. O, həmçinin 90-cı illərin nostaljisindən ayrıla bilməyən “örnək jurnalist” Mirşahin müəllimi, “Sputnik”in vəziyyətini müstəqil jurnalistlərin vəziyyəti ilə eyniləşdirdiyinə görə lağ edir. Absurdluq, o, qeyd edir ki, “siz Rusiyanı, Rusiya mətbuatı da sizin sahiblərinizi söyür, sonra da ölkə başçısı TASS-ın direktoru ilə görüntülənir” zamanı pik nöqtəsinə çatır.

Şübhəli Maliyyələşmə və Qaranlıq Gələcək

Elgünəş üçün davamlı bir sual dövlətə bağlı medianın maliyyələşməsidir. Özü kimi müstəqil jurnalistlər “qaçaqmalçılıqda” və tanınmış fondlardan pul almaqda ittiham olunarkən, o, “bu media holdinqləri, cürbəcür saytlar haradan maliyyələşir?” — deyə maraqlanır. O, kinayəli şəkildə holdinq və sayt rəhbərlərinin “cah-cəlalının Media Agentliyinin ayırdığı 3-5 manatla yarandığını” irəli sürür, Heydər Əliyev Fondunun maliyyələşməsinin uzunmüddətli sirri ilə paralellər aparır.

Azərbaycan milli mətbuatın 150 illiyini qeyd etməyə hazırlaşarkən, Elgünəş demək olar ki, 30 jurnalistin həbsi fonunda qeyd ediləcək çox az şey tapır. O, saqastik şəkildə həmkarlarına “özünüzə yaxşı baxın, çalışın yeyən yeriniz ağrımasın” deyə məsləhət görür, çünki “il ildən pis gəlir”. O, əvvəlki illərin nüfuzlu mükafat və müsabiqələrini indiki reallıqla müqayisə edir ki, burada icra hakimiyyətləri cüzi “mükafatlar” təklif edir, bu da həsədə səbəb olur. O, hətta yubiley üçün jurnalistlərə bahalı hədiyyələr əvəzinə “mürəbbənin, turşunun yanında broyler toyuğu da verərlər” deyə fərz edir.

Elgünəş dövlət qurumlarını və şirkətləri həddindən artıq nəzarətlərinə görə tənqid edir, onların sarsılmaz itaətinə baxmayaraq, “sədaqət” və ya “jurnalistin adı altında mirzəlik xidməti”nin olmamasından şikayətlənir. O, mətbuat tədbirlərində eyni simaları müşahidə edir, bəziləri “demək olar ki, 50 ildir” hansısa şirkətin və ya qurumun hesabına Mətbuat Gününü qeyd edir, lakin qəzetlərin artıq ölkədə çıxmadığını və internet haqqında heç bir təsəvvürləri olmadığını bilmirlər. Onun son qorxusu isə cüzi süfrənin də yox olması, onun yerinə ayaqüstü dönər və ayranın gəlməsidir.

O, məktubunu Əhməd İsmayılov haqqında son, kəskin bir qeydlə bitirir ki, onun beynəlxalq aləmdə jurnalistlərə “keşikçi köpək” deyildiyini yeni öyrəndiyini eşidib. Bunu səhv başa düşərək, onun qanuna yeni əlavələr haqqında düşündüyü, jurnalistlərə “zəncir taxdırsın, ya çip qoydursun” qərarını verə bilmədiyi bildirilir. Elgünəş kinayəli şəkildə Media Agentliyinin növbəti yubileyə qədər son qərarını elan edəcəyini irəli sürür. “Heç fikir eləməyin; sizin üçün nə fərqi? Əsas qarındı; çalışın aclıqdan quruldamasın.”

Mənbə: Aynur Elgünəşin Kürdəxanı Təcridxanasından məktubu, Meydan TV tərəfindən dərc olunub.