Azərbaycanda Mətbuat Azadlığı Böhranı: Amnesty International Jurnalist Həbslərinin Rekord Sayda Olması və Müstəqil Medianın Ləğvi Barədə Hesabat Yayımladı

Amnesty International

Bakı, Azərbaycan – İyulun 22-də, Azərbaycan Milli Mətbuat Günündə, beynəlxalq insan hüquqları təşkilatı Amnesty International (AI) ölkədə mətbuat azadlığının ciddi şəkildə pisləşməsi ilə bağlı kəskin qiymətləndirmə yayımlayıb. Təşkilat bildirir ki, Azərbaycanda siyasi motivlərlə həbs olunan media işçilərinin sayı 2001-ci ildə ölkənin Avropa Şurasına qoşulduğu vaxtdan bəri ən yüksək səviyyəyə çatıb və ölkədə praktiki olaraq heç bir müstəqil media qurumu qalmayıb.

AI-nin məlumatına görə, Azərbaycanda müstəqil jurnalistlər mütəmadi olaraq saxta ittihamlar, əsassız həbslər və dəhşətli həbs şəraiti ilə üzləşirlər. Bu repressiyalar xüsusilə 2024-cü ilin noyabrında Bakıda keçirilən COP29 beynəlxalq iqlim dəyişikliyi konfransı ətrafında güclənib, media və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinə qarşı da yayılıb.

Hesabatda vurğulanır ki, 2022-ci ilin dekabrında parlament tərəfindən qəbul edilən “Media haqqında” Qanun müstəqil media qurumlarının ləğvi üçün əsas vasitəyə çevrilib. Abzas Media, Meydan TV, Toplum TV, Kanal 13 və Kanal 11 kimi platformalar illərdir amansız təzyiqlərlə üzləşib. Bu repressiyalara onların qeydiyyatının əsassız şəkildə rədd edilməsi, ofislərinə basqınlar və bank hesablarının dondurulması daxildir – bütün bunlar onların fəaliyyətini boğmaq və maliyyə mənbələrini kəsmək məqsədi daşıyıb.

Hazırda Amnesty International təsdiqləyir ki, Azərbaycanda ən azı 29 jurnalist və media işçisi, o cümlədən doqquz qadın ya həbsdə, ya da istintaq təcridxanalarında saxlanılır. Ən səs-küylü işlər arasında Abzas Media-nın əməkdaşları – direktor Ülvi Həsənli, baş redaktor Sevinc Vaqifqızı və jurnalistlər Hafiz Babalı, Nərgiz Absalamova, Elnarə Qasımova, tərcüməçi Məhəmməd Kəkəlov və iqtisadçı Fərid Mehrəlizadə var. Bu şəxslər 7,5 ildən 9 ilə qədər müddətə azadlıqdan məhrum ediliblər.

Bu jurnalistlərə qarşı irəli sürülən ittihamlar – adətən “valyuta qaçaqmalçılığı”, “vergidən yayınma”, “çirkli pulların yuyulması” və “sənəd saxtakarlığı” – Amnesty International tərəfindən ardıcıl olaraq əsassız adlandırılır. Hesabatda vurğulanır ki, bu ittihamları dəstəkləyən heç bir əsaslı sübut məhkəmədə təqdim edilmir və bu ittihamlar geniş şəkildə siyasi motivli, tənqidi reportajları susdurmaq cəhdləri kimi qəbul edilir. Məsələn, qaçaqmalçılıq ittihamları bəzən axtarışlar zamanı tapılan kiçik nağd pullarla “əsaslandırılır”, digər hallarda isə müdafiə tərəfi ümumiyyətlə heç bir qaçaqmalçılıq sübutunun təqdim edilmədiyini bildirir.

Həbslərdən başqa, hesabatda həbsdə olan jurnalistlərin üzləşdiyi dəhşətli şərait ətraflı təsvir edilir. Bir çoxu ciddi sağlamlıq problemlərindən əziyyət çəkir, lazımi tibbi yardımdan məhrum edilir və həbs yerlərində pis rəftar, zorakılıq və psixoloji təzyiqlərə məruz qalırlar. Məsələn, jurnalist Ülviyyə Əli həbs zamanı polislər tərəfindən zorakılığa və cinsi təcavüzlə hədələnməyə məruz qaldığını bildirib. Hakimiyyətin təzyiqi jurnalistlərin ailələrinə də yayılır, onların bank hesabları dondurulur, maddi yardımdan məhrum edilir və həbsdə olan qohumları ilə ünsiyyətə süni maneələr yaradılır.

Bu kəskinləşən böhrana cavab olaraq, Amnesty International Azərbaycan hakimiyyətinə bir sıra təcili tələblər irəli sürüb:

• Siyasi motivli ittihamlarla saxlanılan və ya həbs olunan bütün jurnalistlərin dərhal və qeyd-şərtsiz azad edilməsi, onların məhkumluqlarının ləğv edilməsi və bütün əsassız cinayət ittihamlarının tamamilə geri götürülməsi.

• Bütün saxlanılan şəxslərə adekvat tibbi yardımın təmin edilməsi və onların qeyri-insani, alçaldıcı və ya qəddar rəftar və ya cəzaya məruz qalmasının qarşısının alınması.

• Jurnalistlər və digər şəxslər tərəfindən bildirilən işgəncə və digər pis rəftar iddialarının araşdırılması, bu insan hüquqları pozuntularına görə məsul olanların ədalətli məhkəmə proseslərində məsuliyyətə cəlb edilməsi.

• Avropa Şurasının İşgəncələrin Qarşısının Alınması Komitəsinin (CPT) tövsiyələrinin tam və dərhal həyata keçirilməsi.

• Fikir ayrılığı bildirən şəxslərə qarşı təqiblərə son qoyulması və vətəndaş cəmiyyəti və müstəqil mediaya qarşı repressiyaların dərhal dayandırılması, o cümlədən qeydiyyatın əsassız şəkildə rədd edilməsi, qanunsuz həbslər və media işçiləri ilə vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin beynəlxalq hüquqa zidd olan məhdudiyyətlərlə əsassız ittihamlarla təqib olunması.

• Həbs edilən jurnalistlərin və hökumət tənqidçilərinin ailə üzvlərinə qarşı təzyiqlərə son qoyulması, o cümlədən onların maliyyə vəsaitlərinin əsassız şəkildə dondurulması praktikası.

• İnsan hüquqlarına, o cümlədən ifadə, birləşmə və dinc toplaşmaq azadlığına hörmət etməyə və bu hüquqları təmin etməyə açıq şəkildə öhdəlik götürülməsi.

• Senzuraya səbəb olan məhdudlaşdırıcı Media Qanununun ləğv edilməsi, o cümlədən həddindən artıq qeydiyyat və hesabat tələbləri.

• Avropa Şurası ilə tam və səmərəli əməkdaşlıq, üzvlük öhdəliklərinə hörmətlə yanaşma və Şura orqanlarının ölkəyə səfərləri üçün şərait yaradılması.

Amnesty International həmçinin beynəlxalq ictimaiyyəti bu kritik məsələlərə diqqət yetirməyə və Azərbaycan hökumətindən fundamental insan hüquqlarına riayət etməsini tələb etməyə çağırır.