Məhkəmə "Azadlıq Radiosu"nun akkreditasiyası mübahisəsini dinləyir

Astana, Qazaxıstan – 18 avqust 2025-ci il tarixində Astananın İxtisaslaşdırılmış Rayonlararası İnzibati Məhkəməsində “Azadlıq Radiosu” (RFE/RL-Qazaxıstan) tərəfindən Qazaxıstan Xarici İşlər Nazirliyinə (XİN) qarşı qaldırılan iddia üzrə yekun çıxışlar dinlənildi. Media orqanı XİN-in öz jurnalistlərinin akkreditasiyasından imtina etmə qərarını mübahisələndirir, bu isə beynəlxalq tənqidlərə səbəb olub. Məhkəmənin qərarını avqustun 19-da elan edəcəyi gözlənilir.

“Azadlıq”ın Arqumentləri

“Azadlıq”ı təmsil edən vəkil Liliya Çausova iddia edib ki, akkreditasiyanın yenilənməsi üçün müraciətlərə baxılmasında ləngiməyə görə məsuliyyət XİN-in öz üzərinə düşür. O vurğulayıb ki, “Azadlıq” jurnalistləri bu müddət ərzində öz peşəkar fəaliyyətlərini davam etdiriblər və ləngiməyə görə məsuliyyət redaksiya heyətinin deyil, nazirliyin üzərindədir.

“Legal Media Centre” fondunun dəstəklədiyi “Azadlıq”ın hüquqşünas qrupu tərəfindən qaldırılan əsas məsələlər aşağıdakılardır:

• “Azadlıq” jurnalistlərinin akkreditasiyası aprel ayında başa çatıb və onlar yenilənmə üçün müraciətləri iki ay əvvəldən təqdim ediblər.

• XİN “faktiki halların müəyyən edilməsi” zərurətini əsas gətirərək müraciətlərə baxılma müddətini iki ay uzadıb.

• Bu günə qədər nə məhkəməyə, nə də “Azadlıq”a rəsmi, əsaslandırılmış imtina qərarı verilməyib, bu o deməkdir ki, iddia XİN-in hər hansı bir konkret sənədini deyil, fəaliyyətini mübahisələndirir.

• Çausova baxılma müddətinin uzadılmasının qanunsuz olduğunu və bunun bilərəkdən gecikdirmə taktikası olduğunu iddia edib. O, akkreditasiyanın olmamasının “Azadlıq”da çalışan Qazaxıstan vətəndaşlarına öz işlərini yerinə yetirməyə mane olmamalı olduğunu bildirib.

• “Azadlıq”ın vəkilləri həmçinin XİN-in “xarici jurnalist” terminini şərhini şübhə altına alaraq, onun xarici mediada işləyən Qazaxıstan vətəndaşlarına tətbiq edilməməli olduğunu müdafiə ediblər.

• Akkreditasiya qaydaları jurnalistlərdən müraciətdən əvvəlki altı ay ərzindəki nəşrlərini təqdim etməyi tələb etsə də, “Azadlıq”a görə, XİN-in gözləmə müddəti ərzində yaradılan nəşrləri yoxlamaq üçün aydın qanuni əsası yoxdur.

• “Azadlıq” məhkəmədən XİN-in imtinasını əsassız elan etməsini və nazirliyi yeddi jurnalistə daimi akkreditasiya verməyə məcbur etməsini xahiş edib, həmçinin onların altı aylıq nəşrlərində heç bir pozuntunun aşkar edilmədiyini qeyd edib.

XİN-in Müdafiəsi

Əksinə, XİN-i təmsil edən Asel Mamaşeva bildirib ki, “Azadlıq” jurnalistləri müraciətlərinə baxıldığı müddətdə akkreditasiyasız işləməyə davam etməklə qanunu pozublar. O, müraciətlərə baxılmasında yaranan gecikməni təqdim olunan sənədlərin “çox sayda” olması ilə əlaqələndirib.

XİN-in mövqeyi aşağıdakı məsələləri vurğulayıb:

• Yoxlama nəticəsində jurnalistlərin müraciətlərinin uzadıldığı iki ay ərzində lazımi akkreditasiya olmadan materiallar dərc etdiyi aşkar edilib.

• “Azadlıq”ın Almatı ofisinin rəhbərinə də işçilərinin nəşrlərlə bağlı hüquqi tələblərə əməl etməsini təmin edə bilmədiyi üçün akkreditasiyadan imtina edilib.

• Mamaşeva deyib ki, XİN-in jurnalistin müraciətindən əvvəlki bir il ərzindəki, eləcə də qərarın gözləmə müddətindəki nəşrlərini yoxlamasına icazə verilir, xüsusilə əvvəlki hüquqi pozuntular olubsa və ya əvvəlki akkreditasiya bir il müddətinə verilibsə.

• Nəşrlərin yoxlanılması müddətinin konkret hüquqi normalarının olmaması ilə bağlı Mamaşeva etiraf edib ki, altı aylıq nəşrlərin təqdim edilməsi tələb olunsa da, XİN-in yoxladığı müddət açıq şəkildə müəyyən edilməyib.

• XİN-in mətbuat xidmətindən Meyram Mutaşev akkreditasiyadan imtinanın müddətsiz olduğunu, lakin jurnalistlərin yenidən müraciət edə biləcəyini təsdiqləyib. O, həmçinin əlavə edib ki, nəşr ləğv edilsə belə, pozuntu faktı qalır.

Geniş miqyaslı təsirlər

Bu məhkəmə prosesi “Azadlıq”ın iyul ayında yeddi əməkdaşının akkreditasiyasından imtina edildikdən sonra ilkin iddiasını qaldırmasından sonra baş verib, o vaxtdan bu say 16-ya çatıb. XİN daha əvvəl “Azadlıq”la barışıq təklifini rədd edib.

Beynəlxalq insan haqları və mətbuat azadlığı təşkilatları Qazaxıstanın hərəkətlərini qınayıblar. “Human Rights Watch” XİN-in imtinasını “mediaya qarşı açıq hücum” kimi xarakterizə edib, Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyası (IFJ) isə onu “mətbuat azadlığına və jurnalistlərin peşəkar fəaliyyətini həyata keçirmək hüququna qarşı hücum” kimi qiymətləndirib. Bu vəziyyət ilk dəfə deyil, çünki XİN 2022-ci ildən 2024-cü ilin yazına qədər “Azadlıq”ın 36 jurnalistinə akkreditasiyanı gecikdirmiş və ya yeniləməmişdi.

Avqustun 19-da gözlənilən məhkəmənin qərarı, Qazaxıstanda mətbuat azadlığına və jurnalistika təcrübəsinə əhəmiyyətli təsir göstərə biləcəyi üçün media təşkilatları və insan haqları müdafiəçiləri tərəfindən yaxından izləniləcək.