Məhkumların qəzalı binalarda saxlanılması insan hüquqlarını pozur, hüquqi analiz göstərir

"Tribunat" hüquq müdafiə təşkilatı, təhlükəli cəzaçəkmə müəssisəsində saxlanılmasına etiraz etdikdən sonra qeyri-insani şəraitə və intizam tədbirlərinə məruz qaldığı iddia edilən məhkum Taleh Bağırzadənin işini araşdırıb. Araşdırma dövlətin hərəkətlərinin həm milli, həm də beynəlxalq insan hüquqları qanunvericiliyinin pozulması olduğu qənaətinə gəlib.

25 yanvar 2017-ci il tarixində 20 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmiş ilahiyyatçı Taleh Bağırzadə 12 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində saxlanılırdı. İyunun 1-də müəssisənin damı çöküb və nəticədə bir məhkum həyatını itirib. Hadisədən sonra bəzi məhkumlar köçürülsə də, Bağırzadə və bir neçə digər məhkumlar həyat üçün təhlükəli şəraitdə saxlanılmaqda davam ediblər.

Bağırzadənin sözlərinə görə, o və digər məhkumlar etiraz etdikdə, həbsxana rəhbərliyi onu təhlükəli müəssisəni yalnız "ciddi, tamamilə qapalı" rejimə köçürülməklə tərk edə biləcəyini bildirərək hədələyib.

Təhlükəli şəraitə və köçürülmə təhdidinə cavab olaraq, Bağırzadə və digər məhkumlar səhər və axşam sayımlarına çıxmaqdan imtina ediblər. Bu etiraz aktına görə, Bağırzadəyə 19 iyun tarixində 3 gün, 22 iyun tarixində isə 5 gün müddətinə "karserə" salınma cəzası verilib.

Bağırzadə bildirib ki, o, şəraitlə bağlı rəhbərliyə etiraz etdikdə, ona "Ya ciddi rejimli və tam qapalı həbsxanaya gedirsən, ya da burada ölməyi seçirsən. Başqa alternativ yoxdur" deyə ultimatum verilib.

"Tribunat"ın analizi Bağırzadənin təhlükəli binada saxlanılmasının, karserə salınmasının və daha sərt rejimli həbsxanaya məcburi köçürülməsi təhdidinin qanunauyğunluğuna yönəlib.

Təşkilatın araşdırması bir neçə əsas hüquqi məqamı vurğulayır:

İnsan ləyaqətinin pozulması: Azərbaycanın Cəzaların İcrası Məcəlləsi (CİM) və onun şərhi göstərir ki, məhkum cəzasını insan ləyaqətinə hörməti təmin edən, yəni əsas yaşayış, sanitariya və gigiyena standartlarına cavab verən şəraitdə çəkməlidir. 12 saylı Cəzaçəkmə Müəssisəsinin qəzalı vəziyyəti bu tələbə açıq şəkildə cavab vermirdi.

Avropa İnsan Hüquqları Qanunvericiliyi: Həm Azərbaycan Konstitusiyası (maddə 46), həm də Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası (maddə 3) qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftarı qadağan edir. "Tribunat" Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) pretsedent hüququna, xüsusən Kudla Polşaya qarşı və Kalaşnikov Rusiyaya qarşı işlərinə istinad edərək vurğulayıb ki, dövlət məhkumun sağlamlığının və rifahının qorunmasını təmin etməlidir və təhlükəli şərait insan hüquqlarının pozulmasıdır.

İntizam tədbirləri "son çarə" kimi: Azərbaycanın penitensiar müəssisələrinin daxili intizam qaydalarını formalaşdıran məşvərətçi Avropa Penitensiar Qaydaları intizam tədbirlərinin "son çarə" kimi istifadə edilməli olduğunu bildirir. Bağırzadənin sayımlara çıxmaqdan imtina etməsi, qaydaların qərəzli pozulması deyil, qeyri-qanuni və təhlükəli yaşayış şəraitinə qarşı bir etiraz forması idi. "Tribunat" cəzanın onun hərəkətlərinə qeyri-adekvat olduğunu və etiraz xarakterinin nəzərə alınmadığını qeyd edib.

Qanunsuz köçürmə: CİM-ə əsasən, məhkum yalnız məhkəmə qərarı ilə və yalnız o, qaydaları "qərəzli şəkildə" pozarsa, daha sərt rejimli müəssisəyə köçürülə bilər. Bağırzadəni məhkəmə qərarı olmadan və köhnə binanın qəzalı vəziyyətinə etirazının birbaşa nəticəsi olaraq köçürmək təhdidi qanun pozuntusudur.

"Tribunat"ın gəldiyi qənaətə görə, Taleh Bağırzadənin və digər məhkumların təhlükəli 12 saylı Cəzaçəkmə Müəssisəsində saxlanılması Avropa Konvensiyasının 3-cü maddəsinin açıq pozuntusudur. Onun etirazına görə aldığı cəza qeyri-adekvat idi və onu qanunsuz olaraq daha sərt rejimli müəssisəyə köçürmək təhdidi hüquqi normaların pozulması idi.

Qeyd: Taleh Bağırzadənin saxlanma rejimi daha da sərtləşdirilmiş və o, Umbakı penitensiar kompleksinə köçürülmüşdür.