Azərbaycan Geopolitik Gərginliklər Fonunda Ticarət Mərkəzlərindəki Yanğınlar və İqtisadi Dəyişikliklərlə Mübarizə Aparır

BAKI, Azərbaycan – 24 avqust 2025-ci il tarixində "Sədərək" Ticarət Mərkəzində sintetik materialların saxlanıldığı icarəyə verilmiş anbarın alova büründüyü böyük yanğın, Azərbaycanda böyük ticarət mərkəzlərində davam edən təhlükəsizlik və sığorta problemlərini bir daha gündəmə gətirib. Səhər saatlarında başlayan yanğınla yanğınsöndürənlər güclü külək də daxil olmaqla çətin şəraitdə mübarizə apardıqdan sonra 25 avqust günorta saatlarında tam söndürülüb.

Fövqəladə Hallar Nazirliyi (FHN) Əməliyyat-İstintaq İdarəsi tərəfindən Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddəsi ilə cinayət işi başlandığını və araşdırmanın davam etdiyini təsdiqləyib. Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) məlumatına görə, hadisə nəticəsində 12 nəfər tüstüdən zəhərlənmə səbəbindən təcili tibbi yardıma müraciət edib. FHN Dövlət Yanğından Mühafizə Xidmətinin rəis müavini Taleh Babayev sintetik saxlama zonası səbəbindən yanğının söndürülməsinin mürəkkəbliyini vurğulasa da, alovun yaxınlıqdakı yanacaqdoldurma məntəqəsi və digər anbarlar da daxil olmaqla daha geniş əraziyə yayılmasının qarşısının alındığını təsdiqləyib.

Təkrarlanan Problem: Yanğınlar və Sığortasız Müəssisələr

"Sədərək" Ticarət Mərkəzi son illərdə dəfələrlə yanğın hadisələrinin baş verdiyi yer olub, ən son hadisə isə bu ilin 30 iyul tarixində baş verib, baxmayaraq ki, bu, daha az ciddi idi. 2020-ci ildə 600-700 kvadratmetr ərazini əhatə edən daha genişmiqyaslı yanğınlar da baş verib. Analoji hadisələr "Binə" kimi digər böyük ticarət mərkəzlərinə, həmçinin Sumqayıt və Sabirabaddakı obyektlərə də təsir edib.

Medianın və zərər çəkmiş sahibkarların vurğuladığı əhəmiyyətli narahatlıq zərərin ödənilməməsidir. Müəssisələr ticarət mərkəzlərinin rəhbərliyinə icarə və digər haqları ödəsələr də, çox vaxt sığortasız qalırlar. Yanğınlar tez-tez səhlənkarlıq və təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl edilməməsi ilə əlaqələndirilir.

2020-ci ildə tətbiq edilən icbari əmlak sığortası bütün fiziki və hüquqi şəxslərdən binalarını sığortalamağı tələb edir, əhatə məbləği yerə görə dəyişir (məsələn, Bakı üçün 25 000 manat). Bu icbari sığorta yanğın risklərini əhatə etsə də, onun icrası, xüsusən də müəssisələr və böyük ticarət mərkəzləri üçün zəifdir. İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli qeyd edib ki, 15-25 min manatlıq aşağı məcburi əhatə limitləri böyük ticarət mərkəzləri üçün qeyri-kafi olaraq qalır və sığortanı real kompensasiya mexanizmindən daha çox formal hala gətirir.

Bundan əlavə, yanğın və digər risklər üçün könüllü əmlak sığortası bazarı inkişaf etməmiş olaraq qalır. Sığortaçılar materialların saxlanması, anbarın təşkili və elektrik naqilləri kimi sahələrdə təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilməməsindən irəli gələn yüksək risklərə görə müəssisələri sığortalamaqda çox vaxt istəksizdirlər. Kərimli izah etdi ki, sığorta ehtimal olunan risklər üçündür və yüksək riskli vəziyyətlər sahibkarların ödəyə bilməyəcəyi yüksək sığorta haqlarına səbəb olur. O, həmçinin sahibkarlar arasında sığorta bazarına inamsızlığın olduğunu, sığorta iddiaları zamanı ədalətsiz rəftarın yaşandığını da qeyd etdi. Malların sığortalanması da çətindir, çünki onlar daim hərəkətdədir, bu da riskləri artırır və sığorta şirkətləri üçün arzuolunmaz, müəssisələr üçün isə bahalı bir seçimə çevrilir.

Daha Geniş Milli İnkişaflar

Ticarət mərkəzlərindəki yanğınların yaratdığı böhranlardan başqa, Azərbaycanda digər əhəmiyyətli inkişaflar da müşahidə olunur:

Sosial Yardım və Demoqrafiya

Ünvanlı sosial yardım alan ailələrin sayı son bir ildə artaraq 1 iyul 2025-ci il tarixinə 353 300 üzvü olan 80 300 ailəyə çatıb. Lakin hər bir şəxsə düşən orta aylıq məbləğ 2024-cü ildəki 109,6 manatdan 2025-ci ildə 100,37 manata enib.

Azərbaycanda doğum nisbətlərində sürətli azalma müşahidə olunur: 2025-ci ilin ilk yarısında 45 616 doğum qeydə alınıb ki, bu da keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6,3 faiz azalma deməkdir. Hər 1000 nəfərə düşən doğum nisbəti 9,6-dan 9,0-a düşüb. Bu, 2014-cü ildən bəri doğuşlarda 60 faizlik azalma ilə onillik tendensiyanı davam etdirir. Buna baxmayaraq, əhalinin ümumi sayı 1 iyul 2025-ci il tarixinə 0,2 faiz artaraq 10 241 722 nəfərə çatıb. Oğlan uşaqlarının doğulmasının üstünlük təşkil etməsi (53,3%) seçmə abortlarla əlaqələndirilir. Müstəqil iqtisadçılar sosial faktorların və maaş artımını aşındıran inflyasiyanın da buna töhfə verdiyini qeyd edərək, 2006-cı ildə uşaq pulunun ləğv edilməsini də xatırladırlar.

İqtisadi Trendlər

Kənd təsərrüfatı istehsalçılarına ayrılan subsidiyaların artırılmasına baxmayaraq (2020-2024-cü illər arasında 2,2 milyard manatdan çox), məhsul istehsalı və məhsuldarlığında azalmalar müşahidə edilib. "Kağız üzərində" fermer təsərrüfatı və subsidiyalardan sui-istifadə iddiaları var.

2025-ci ilin ilk yeddi ayında avtomobil idxalı 23,9 faiz artsa da, daxili avtomobil istehsalı 12,7 faiz azalıb, əvvəlki illə müqayisədə 232 daha az minik avtomobili istehsal edilib. Ekspertlər yerli avtomobil istehsalının əsasən yığılma olduğunu, əksər hissələrin idxal edildiyini və daxili bazarı qorumaq məqsədilə qoyulan yüksək gömrük rüsumlarının əslində bu dinamikaya töhfə verdiyini iddia edirlər.

Azərbaycan neftinin orta ixrac qiyməti 2025-ci ilin birinci yarısında 73,8 ABŞ dollarına düşüb, halbuki birinci rübdə bu, 77 dollardan çox idi. Müstəqil iqtisadçılar davamlı qiymət enişlərinin dövlət büdcəsində problemlərə səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edirlər, çünki neft və qaz Azərbaycanın ixracatının 90 faizini təşkil edir.

Siyasi və Geopolitik İnkişaflar

Həbsdə olan jurnalist Polad Aslanovun həyat yoldaşı Gülmirə Aslanova ərinin tibbi müayinə nəticələrinin qəsdən gecikdirildiyini iddia edərək narahatlığını bildirib. İyul ayında ultrasəs müayinəsi onun qaraciyərində problem olduğunu göstərib. Dövlətə xəyanətə görə 13 il həbs cəzası çəkən Aslanov, həbsinin jurnalist fəaliyyəti ilə əlaqəli olduğunu iddia edir.

İctimai fəal Əhməd Məmmədli və "Gənc Veteranlar" İctimai Birliyinin keçmiş sədri Hacı Vəliyev fəallıqları və jurnalist fəaliyyətləri ilə əlaqəli siyasi motivli olduğunu iddia etdikləri ittihamları rədd edərək ilkin həbsdə qalırlar. Hüquq müdafiə təşkilatları Azərbaycanda 370-dən çox siyasi məhbusun olduğunu bildirirlər, lakin rəsmilər bu iddiaları rədd edərək həbslərin siyasi səbəblərdən deyil, konkret əməllərə görə aparıldığını bildirirlər.

Azərbaycan və Türkmənistan arasında ticarət əlaqələri kəskin şəkildə azalıb, 2024-cü ildə ikitərəfli ticarət 2023-cü ilə nisbətən təxminən yarıya enib. Prezident İlham Əliyev bu yaxınlarda Türkmənistana səfər edib ki, bu da iqtisadi geriləməyə baxmayaraq diplomatik səylərdən xəbər verir.

Azərbaycan və Rusiya arasında ticarət artmaqda davam edir, Rusiya Azərbaycanla müsbət ticarət balansını artırır. 2025-ci ilin ilk yeddi ayında Azərbaycan Rusiyadan 2,35 milyard dollarlıq mal idxal etdiyi halda, 721,2 milyon dollarlıq mal ixrac edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə Rusiyadan idxalın artması deməkdir. Bu iqtisadi əlaqələr, Yekaterinburqda rus hüquq-mühafizə orqanlarının azərbaycanlılara qarşı əməliyyatı və daha sonra Rusiyada diaspora nümayəndələrinin həbsləri, həmçinin Rusiyanın Azərbaycanda vətəndaşlarının həbsləri ilə qeyd olunan son gərgin siyasi münasibətlərə baxmayaraq davam edir.

Azərbaycan Hərbi Dəniz Qüvvələri 14 avqust tarixində Xəzər dənizində dəniz enerji infrastrukturunun qorunmasına yönəlmiş taktiki təlimlər keçirib. Bu təlimlər qonşu Rusiya ilə gərginliyin artdığı bir dövrdə baş verib.

Avropa İttifaqı Azərbaycan və Ermənistan arasında Vaşinqtonda əldə olunan razılaşmalara, o cümlədən sülh sazişinin ilkin imzalanmasına və regional nəqliyyat əlaqələri üçün tədbirlərə dəstəyini ifadə edib. ABŞ Prezidentinin şahidliyi ilə imzalanan bu razılaşmalar, Azərbaycanın materik hissəsi ilə Naxçıvan bölgəsi arasında maneəsiz nəqliyyat əlaqələrinin yaradılmasını da əhatə edir.

Təkrar edən ticarət mərkəzi yanğınları və sığorta çatışmazlıqlarından tutmuş mürəkkəb geosiyasi dinamika və iqtisadi dəyişikliklərə qədər bu problemlərin çoxluğu Azərbaycanda əhəmiyyətli çətinliklər və dəyişikliklər dövrünü vurğulayır.