Amerika Birləşmiş Ştatlarının Ermənistan üzərindən keçən "Tramp marşrutu" kimə xidmət edəcək?

ABŞ Prezidenti Donald Tramp

Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və ABŞ Prezidenti Donald Tramp yeddi bənddən ibarət üçtərəfli bəyannamə imzaladılar. Bu bəyannamədə Bakı və İrəvan ilk növbədə sülh sazişinin imzalanması üçün işləyəcəklərini təsdiqlədilər (iki ölkənin xarici işlər nazirləri üç liderin iştirakı ilə Ağ Evdə sənədi parafladılar). Bu bəyannamənin digər mühüm bəndi regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasına həsr olunub.

Bu, iki ölkə arasında nizamlanma prosesinin əsas məsələlərindən biridir. İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrini təsbit edən Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin 2020-ci il Üçtərəfli Bəyanatında regionda "bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin" blokdan çıxarılacağı təsdiqlənirdi. Ermənistan Azərbaycanın qərb regionları ilə onun Ermənistan ərazisindəki anklavı – Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında təhlükəsiz nəqliyyat əlaqəsini təmin edirdi. Nəticədə, insanlar, nəqliyyat və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkəti, eləcə də orada yeni kommunikasiyaların tikintisi təmin edilməli idi. Bu marşrutun Rusiya FTX-nin Sərhəd Xidməti tərəfindən nəzarət ediləcəyi güman olunurdu.

Lakin Vaşinqtonda imzalanmış sənədlər bu tranzitin statusunu dəyişir. Üçtərəfli bəyannamənin 3-cü bəndində tərəflər Azərbaycan anklavı ilə nəqliyyat əlaqəsinin açılmalı olduğunu və bunu Ermənistan və Azərbaycanın "suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və yurisdiksiyasına hörmət əsasında" etməyin vacibliyini təsdiqlədilər. 4-cü bəndə görə, İrəvan Ermənistan ərazisində "Beynəlxalq Sülh və Rifah Naminə Tramp Marşrutu"nu (TRIPP) təşkil etmək üçün Vaşinqton və üçüncü tərəflərlə əməkdaşlıq etməyi öhdəsinə götürür.

Mətbuat konfransında Amerikanın lideri izah etdi ki, TRIPP "Ermənistanın suverenliyinə tam hörmətlə Azərbaycanın Naxçıvandakı ərazisinə tam çıxış əldə etməsinə imkan verəcək xüsusi tranzit zonası" olacaq. Onun sözlərinə görə, İrəvan və Vaşinqtonun bu layihə üzrə tərəfdaşlığı "99 ilə qədər davam edə bilər". "Və sonra onlar 99 ildən sonra onu uzatmağı vəd edirlər, elə deyilmi?" - Tramp Paşinyana müraciət edərək, regionda infrastrukturun inkişafı ilə "bu iki ölkəyə daxil olmağı çox istəyən" və "çox pul xərcləyəcək" Amerika şirkətlərinin məşğul olacağını, bunun isə "hər üç ölkəmizə iqtisadi fayda gətirəcəyini" bildirdi.

Ermənistanın Baş nazirinin sözlərinə görə, TRIPP "uzunmüddətli fayda gətirəcək strateji iqtisadi imkanlar açacaq". Paşinyan əlavə etdi: "Bu, infrastruktur investisiyalarını təşviq edəcək, regional qarşılıqlı əlaqələri yaxşılaşdıracaq və münaqişələrin həllində ABŞ-ın liderliyini gücləndirəcək".

"Ermənistan ərazisindən keçəcək yolun həmin hissəsi ilə bağlı razılaşdırıldı ki, özəl Amerika şirkətinin iştirakı ilə Amerika-Ermənistan konsorsiumu yaradılacaq və bu konsorsium dəmir və avtomobil yollarının bərpasına və tikintisinə pul yatıracaq. Bu infrastrukturu idarə etmək üçün bir növ konsessiya yaranacaq", - erməni politoloq Conni Melikyan izah etdi.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Dünya İqtisadiyyatı və Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun Qafqaz sektorunun rəhbəri Vadim Muxanov deyir ki, yeni marşrut daha çox türk ölkələrinin, ilk növbədə Azərbaycan və Türkiyənin maraqlarına uyğundur; Ermənistan isə məğlub tərəf kimi güzəştə getməyə məcburdur və bu marşrutun təşəbbüskarı deyil. O, indi söhbətin kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasının zamininin dəyişməsindən getdiyini qeyd edir. Əgər əvvəllər bilavasitə icraçı Rusiya FTX-nin Sərhəd İdarəsi olmalı idisə, indi bununla hansısa Amerika özəl şirkəti məşğul olacaq.

"Biz görürük ki, Birləşmiş Ştatlar regiondakı fəaliyyətini gücləndirib. Bu fəaliyyət əslində digər iri oyunçuları sıxışdırıb çıxarmağa yönəlib. Vaşinqtonda imzalanmış sənəd yox, bütövlükdə bu kampaniya Moskva üçün mənfi xarakter daşıyır. Və burada Rusiya və İran kimi regionda maraqları olan iri oyunçuların kənarda qalması riski var", - ekspert yekunlaşdırdı.

Conni Melikyanın qiymətləndirməsinə görə, əgər yeni marşrut "Sülh Kəsişməsi" (Ermənistanın regionda bütün nəqliyyat əlaqələrinin blokdan çıxarılmasını və Ermənistanı, Azərbaycanı, İranı, Türkiyəni və Gürcüstanı birləşdirən layihəsi) prinsiplərinə uyğun gələrsə, Ermənistan üçün sərfəli olacaq. "Əgər kommunikasiyaların blokdan çıxarılması baş verərsə, Ermənistan Rusiya və digər Aİİ ölkələrinə, o cümlədən Qazaxıstana Xəzər dənizi vasitəsilə çıxış üçün Türkiyə və Azərbaycan marşrutlarından istifadə edə biləcək. Bizim üçün paralel marşrutlara sahib olmaq və regionumuzu Avropadan Asiyaya gedən iri ticarət dəhlizlərinin bir hissəsinə çevirmək vacibdir", - ekspert bildirib.

Onun fikrincə, İrəvan və Bakı ABŞ sayəsində razılığa gəliblər, 2020-ci ilin üçtərəfli bəyanatını isə Melikyan artıq əhəmiyyətsiz hesab edir. "Yeni razılaşmalar lazım idi. Bu halda, hər iki tərəfə təzyiq göstərən və hər iki tərəfdən güzəştlərə nail olan vasitəçi Birləşmiş Ştatlar oldu. Üstəlik, bizim üçün vacib olan, güzəştlər Ermənistanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü hesabına edilmədi", - ekspert yekunlaşdırdı.