Sınırda Bir Dünya: Ağustos 2025'te Jeopolitik Değişimler, Bölgesel Çatışmalar ve İç Kontroller

Avgust 2025-ci ilin müxtəlif hesabatlarına görə, qlobal siyasi mənzərə gərginliyin artması, əhəmiyyətli hərbi yenidənqurmalar və mürəkkəb regional və daxili problemlərlə xarakterizə olunmağa davam edir. Rusiyanın beynəlxalq konvensiyalardan geri çəkilməsindən Almaniyanın hərbi genişlənməsinə, ABŞ-ın Hindistana qarşı tariflər tətbiq etməsindən Moskvada yeni miqrant nəzarət tədbirlərinə qədər, beynəlxalq arena daimi dəyişiklik vəziyyətindədir.

Rusiyanın Dəyişən Rolu və Beynəlxalq Nəticələri

Avropa Konvensiyalarından Çıxış

Rusiya hökuməti Prezident Vladimir Putini 1998-ci ildə ratifikasiya etdiyi və 1987-ci ildə Avropa Şurasına qoşulduqdan sonra imzaladığı İşgəncələrin Qarşısının Alınması üzrə Avropa Konvensiyasını denonsasiya etməyə çağırıb. Bu addım Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya tammiqyaslı işğalından bəri beynəlxalq təşkilatlardan və konvensiyalardan, o cümlədən İnsan Haqları üzrə Avropa Konvensiyasından çıxması və Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin qərarlarını icra etməkdən imtina etməsi ilə əlaqəli geniş tendensiyanın bir hissəsidir.

Lavrov SSRİ haqqında

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov ABŞ səfəri zamanı "SSRİ" yazılı sviter geyinməyinin köklərinə nostalji nümayişi olduğunu, Sovet İttifaqını bərpa etmək arzusunun ifadəsi olmadığını açıqlayıb. O, Prezident Putinin fikrini təkrarlayaraq deyib ki, SSRİ-nin dağılmasına kədərlənməyənlərin ürəyi, onu bərpa etmək istəyənlərin isə beyni yoxdur.

Şimali Koreya Dəstəyi

Şimali Koreya lideri Kim Çen In Rusiya qüvvələri ilə birlikdə Ukraynaya qarşı müharibədə iştirak edən əsgərləri mükafatlandırıb. Koreya Mərkəzi Xəbər Agentliyi (KCNA) bu əsgərlərin Koreya Xalq Ordusunun "sarsılmaz ideoloji-mənəvi üstünlüyünü və döyüş qabiliyyətini" nümayiş etdirdiyini vurğulayıb. Şimali Koreya 2025-ci ilin aprel ayında Rusiyaya döyüş sursatı və raketlər tədarük etdiyini və hərbi qüvvələrini dəstəkləmək üçün göndərdiyini təsdiqləyib.

Rusiyanın Sülh Tələbləri

Prezident Putinin Ukrayna qoşunlarının tamamilə geri çəkilmədən Zaporojye və Xerson vilayətlərində cəbhə xəttini dondurmaq imkanını güzəşt kimi qiymətləndirdiyi bildirilir. Lakin o, Donetsk və Luqansk vilayətlərinə tam nəzarət və ilhaq olunmuş Krımın Rusiya ərazisi kimi tanınması daxil olmaqla digər şərtlər üzərində israr etməyə davam edir. Əksinə, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski ərazinin güzəştə getməsinin qeyri-konstitusion olduğunu dəfələrlə bildirib. Ukrayna prezidentinin müşaviri Ukraynanın münaqişəni mövcud cəbhə xətti boyunca dondurmağa razılaşa biləcəyini, bəzi əraziləri "de-fakto" itirilmiş kimi tanıdığını, lakin gələcəkdə diplomatik və iqtisadi yolla geri qaytarılması planları olduğunu təklif edib.

Ukrayna PUA Hücumları

Ukraynanın pilotsuz təyyarə hücumları nəticəsində Rusiyanın neft emalı gücünün 17%-i itirilmiş, bir neçə böyük emal zavodu fəaliyyətini dayandırıb. Bu, Rusiya Federasiyasının müxtəlif regionlarında, o cümlədən Krım, Zabaykalya, Primorye və Kuril adalarında yanacaq qiymətlərinin yüksəlməsinə və benzin tədarükü problemlərinə səbəb olub.

Dnipropetrovskdə Döyüşlər

Ukrayna Baş Qərargahı Dnepropetrovsk vilayətinin yaşayış məntəqələrində, xüsusən Donetsk vilayəti ilə sərhədə yaxın ərazilərdə, Zaporojye və Novoheorhiyivka kəndlərində aktiv döyüşlərin getdiyini təsdiqləyib. Ukrayna Zaporojyeyə nəzarəti saxlasa da, Novoheorhiyivkada aktiv döyüşlər davam edir. Lakin Rusiya regionda bir neçə yaşayış məntəqəsini ələ keçirdiyini iddia edir. Dnipropetrovsk vilayəti Donetsk kimi rəsmi olaraq Rusiya tərəfindən ilhaq edilməyib.

Beynəlxalq Reaksiyalar və Geopolitik Dəyişikliklər

Almaniyanın Hərbi Genişlənməsi

NATO və Rusiya arasında artan gərginlik fonunda Almaniya hökumətinin kabineti silahlı qüvvələrinin ölçüsünü və döyüş hazırlığını artırmağa qərar verib. Müdafiə naziri Boris Pistorius aktiv xidmət personalının sayını 2030-cu illərin əvvəllərinə qədər 180,000-dən 260,000-ə çatdırmağı hədəfləyir, eyni zamanda, könüllü altı aylıq hərbi xidmət proqramı ilə təlim keçmiş ehtiyatçıların sayını iki dəfə artırmağı planlaşdırır. Almaniya kansleri Friedrich Merz bildirib ki, "Rusiya Avropada azadlıq, sülh və sabitlik üçün ən böyük təhdiddir və uzun müddət belə də qalacaq", Almaniyanın təhlükəsizlik siyasəti isə buna cavab olaraq dəyişir.

ABŞ-ın Hindistana Qarşı Tarifləri

Birləşmiş Ştatlar Hindistan mallarına əlavə 25% tarif tətbiq edib, beləliklə bir çox məhsul üçün ümumi tarif 50%-ə çatıb. Bu addım rəsmi olaraq Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya işğalından sonra Hindistanın Rusiya neft idxalını əhəmiyyətli dərəcədə artırması ilə əlaqələndirilir. Müharibə başlayandan bəri Hindistanın Rusiya neft idxalındakı payı 1%-dən 42%-ə yüksəlib. Tariflərin Hindistanın avtomobil, kimya, qida, zərgərlik və tekstil sektorlarına ciddi təsir göstərəcəyi gözlənilir.

Polşanın Ukrayna Dəstəyinə Qarşı Mövqeyi

Polşanın yeni prezidenti Karol Nawrocki, bu yardımı əhatə edən bir qanuna veto qoyaraq, oktyabrın 1-dən etibarən Ukraynanın Starlink peyk internet xidmətləri üçün maliyyələşdirməni effektiv şəkildə dayandırıb. Polşanın Rəqəmsallaşma Naziri Krzysztof Gawkowski bu qərarın "Ukraynanın internetini kəsdiyini" və Ukrayna administrasiyasının məlumatlarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün dəstəyinə son qoyduğunu bildirib. Bu qərar, vətəndaşlıq müraciəti müddətinin uzadılması və OUN-UPA simvollarının qadağan edilməsi təklifləri ilə birlikdə, Polşanın Ukrayna qaçqınlarına qarşı siyasətində bir dəyişikliyi əks etdirir.

Avstraliyanın İran Səfirini Qovması

Avstraliya İranın səfiri Əhməd Sadiqini və səfirliyin üç əməkdaşını "persona non grata" elan edərək, İranı 2024-cü ildə Melburn və Sidney şəhərlərində antisemit hücumlar təşkil etməkdə ittiham edib. Avstraliyanın Baş naziri Entoni Albanese, kəşfiyyat məlumatlarına istinad edərək, 2024-cü ilin oktyabrında Sidney şəhərində yəhudi kafesinin, 2024-cü ilin dekabrında isə Melburnda böyük bir sinaqoqun yanğınının arxasında İranın durduğunu bildirib. Avstraliya həmçinin Tehranla olan səfirini geri çağırıb və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu (IRGC) terror təşkilatı kimi siyahıya salmağı planlaşdırır. Bu, Avstraliyanın İkinci Dünya Müharibəsindən bəri bir səfiri ilk dəfə qovmasıdır.

Regional Diplomatiya, İnfrastruktur və Daxili Problemlər

Zəngəzur Dəhlizi və 'Tramp Yolu'

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Zəngəzur dəhlizini Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan arasında iqtisadi əməkdaşlığı artırmağı hədəfləyən "sülh layihəsi" adlandırıb. Layihə dəhlizin "onurğası" hesab edilən 224 km uzunluğunda Qars-İğdır-Aralık-Dilucu dəmir yolu xəttini əhatə edir. Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən "Zəngəzur dəhlizi" adlandırılan bu marşrut Azərbaycanı Ermənistanın Sünik vilayəti vasitəsilə Naxçıvan eksklavı ilə birləşdirəcək. Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan, Ermənistan və ABŞ liderlərinin imzaladığı bəyannamədə də regionda bir "TRIPP - Tramp Yolu" nəzərdə tutulur və onun Ermənistanın suverenliyini, ərazi bütövlüyünü və yurisdiksiyasını qoruyacağı açıq şəkildə bildirilir. İran, sülh sazişini alqışlasa da, sərhədləri yaxınlığında hər hansı xarici müdaxilənin potensial mənfi nəticələri ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edib.

İran-Rusiya Qaz Tədarükü

İran Rusiya qazının Azərbaycan vasitəsilə yaxın gələcəkdə başlayacağına ümidlidir. İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Cəlali Gazprom ilə danışıqların demək olar ki, başa çatdığını və yalnız qiymət məsələsinin həll edilməsinin qaldığını bildirib. Rusiyanın Enerji Naziri Sergey Tsivilyov daha əvvəl 2025-ci ildən etibarən Azərbaycan vasitəsilə mövcud infrastrukturdan istifadə edərək illik 1.8 milyard kubmetrə qədər Rusiya qazının tədarük ediləcəyini göstərib.

Gürcüstanın QHT-lərə Qarşı Hərəkətləri

Tiflis Şəhər Məhkəməsi, Baş Prokurorluğun tələbi ilə yeddi qeyri-hökumət təşkilatının (QHT) bank hesablarını dondurub. Onlar etiraz fəaliyyətlərini maliyyələşdirməkdə, konstitusiya quruluşunu və milli təhlükəsizliyi pozmağa cəhd etməkdə ittiham olunurlar. Bu QHT-lər etirazçılara qaz maskaları, qoruyucu eynəklər və digər avadanlıqlar verdikləri, habelə qaydaları pozanların cərimələrini və hüquqi xərclərini ödədikləri iddia edilir. Bu hadisə, hökumətin 2028-ci ilə qədər Aİ-yə üzvlük danışıqlarını dayandıracağını elan etməsindən sonra Gürcüstanda baş verən genişmiqyaslı etirazlardan sonra baş verir.

Qırğızıstanda Tələbə Xaric Edilmələri

Qırğızıstan Dövlət Milli Təhlükəsizlik Komitəsi (DMTK) korrupsiyaya qarşı auditdən sonra 20,000-dən çox tələbəni, o cümlədən xarici vətəndaşları yerli universitetlərdən xaric edib. Bu şəxslər tələbə kimi qeydiyyatdan keçmiş, lakin əslində təhsil prosesində iştirak etməmiş, bu da "Rəsmi saxtalaşdırma" maddəsi ilə cinayət işinin açılmasına səbəb olmuşdur. Xaric edilənlərin çoxu Pakistan, Hindistan və Banqladeş kimi ölkələrdən gələn və əsasən Oş və Bişkekdə tibb fakültələrində təhsil alan xarici tələbələr olub.

Moskvanın Miqrant Nəzarəti

Sentyabrın 1-dən etibarən Moskvada yaşayan miqrantlardan yeni "Amina" adlı mobil tətbiqdən istifadə edərək yaşayış yerlərini təsdiqləmələri tələb olunacaq. Bundan əlavə, miqrantlara QR-kodlu elektron miqrant kartları veriləcək ki, polis bu kartlardan istifadə edərək onların qalma müddətini və qanuni uyğunluğunu yoxlaya bilsin. Federal Təhlükəsizlik Xidməti və Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən nəzarəti artırmaq üçün artıq Moskva aeroportlarında miqrantlar üçün barmaq izləri və genom məlumatları daxil olmaqla biometrik məlumatların toplanması tətbiq olunur.

Dağıstanda Turist Geyim Kodu Mübahisəsi

Dağıstandakı Xuçninski şəlaləsində çılpaq qadının fotosunun çəkildiyi video cəmiyyətdə qızğın müzakirələrə səbəb olub, bir çox istifadəçi həm qadının, həm də bələdçinin cəzalandırılmasını tələb edib. Bu hadisə Şimali Qafqazda turist geyimi ilə bağlı davam edən gərginliyi vurğulayır. Yerli hakimiyyət orqanları kişilər üçün şort və köynəklərə qarşı tövsiyələr verib və Kabarda-Balkariyada "qısa şortları" xüsusi olaraq qadağan edib. Son vaxtlar baş verən hadisələr arasında Kaspiyskdə bir kişinin geyimlərinə görə qadınlara hücum etməsi də var.

Qlobal Təhlükəsizlik və Nüvə Silahlarının Ləğvi

ABŞ Prezidenti Donald Tramp Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Alyaskaya səfəri zamanı nüvə silahlarının ləğvi məsələsini müzakirə etdiyini və hər iki liderin gələcək dialoqa Çini cəlb etməyi planlaşdırdığını bildirib. Tramp qeyd edib ki, ən çox nüvə silahına ABŞ, sonra Rusiya malikdir, Çin isə hazırda üçüncü yerdədir, lakin beş il ərzində onları tutması gözlənilir. Sonuncu ABŞ-Rusiya nüvə nəzarəti müqaviləsi olan START III-ün müddəti 2026-cı ildə başa çatacaq və Rusiya Ukraynaya işğaldan sonra iştirakını dayandırdığı üçün hazırda yalnız qismən həyata keçirilir.