Azərbaycanlı müstəqil jurnalistlər aclıq aksiyaları fonunda artan təzyiq və məhkəmə mübarizələri ilə üzləşirlər

Azərbaycanın “AbzasMedia” nəşrinin müstəqil jurnalistləri artan təzyiqlərlə, o cümlədən ağır həbs cəzaları, hökumətin yeni ittihamları və həbsdə olduqları zaman iddia edilən pis rəftarla üzləşirlər ki, bu da bir neçə həbsdə olan əməkdaşın aclıq aksiyasına başlamasına səbəb olub. Bu hadisələr ölkədə müstəqil mediaya qarşı repressiyaların dərinləşdiyini vurğulayır.

Təzyiqin güclənməsi Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin 20 iyun 2025-ci il tarixli qərarından sonra baş verib ki, bu qərarla “AbzasMedia”nın əsas əməkdaşlarına uzunmüddətli həbs cəzaları verilib. Direktor Ülvi Həsənli, baş redaktor Sevinc Vaqifqızı, araşdırmaçı jurnalist Hafiz Babalı, habelə Azadlıq Radiosunun jurnalisti və iqtisadçısı Fərid Mehralızadə hər biri 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Reportyorlar Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova 8 il, direktor müavini Məhəmməd Kekalov isə 7 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.

Jurnalistlər qaçaqmalçılıq və digər cinayətlərdə təqsirli biliniblər. Lakin onlar bu ittihamları qətiyyətlə rədd edərək, həbslərinin siyasi motivli olduğunu və korrupsiya ilə bağlı apardıqları dərin araşdırmalarla birbaşa əlaqəli olduğunu bildirirlər. Həm yerli, həm də beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları bu fikri bölüşərək, həbsləri siyasi motivli hesab edir və jurnalistlərin dərhal azad edilməsinə, onlara qarşı irəli sürülən bütün ittihamların geri götürülməsinə çağırırlar.

Hüquqi mübarizələrə əlavə olaraq, iyulun 23-də hökumətyönlü KİV-lərdə "Külli miqdarda maliyyə vəsaitləri xaricdən gizli yolla Azərbaycana necə keçirilib?" başlıqlı video yayımlanıb. Videoda "Xarici qrant şəbəkələri" adlandırılan təşkilatların "Azərbaycanda qərəzli informasiya yaymaqla ictimai rəyə təsir etməyə çalışdığı" iddia edilib. Xüsusilə, AbzasMedia, Meydan TV və HamamTimes TV kimi media qurumlarının nümayəndələrinin Azərbaycana qanunsuz yollarla maliyyə vəsaitləri gətirdiyi iddia olunub.

AbzasMedia dərhal cavab verərək, bu ittihamların "tamamilə əsassız olduğunu və heç bir hüquqi və ya faktiki əsası olmadığını" bəyan edib. Təşkilat öz fəaliyyət statusunu dəqiqləşdirib: "AbzasMedia hazırda Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyət göstərmir və ölkə daxilində heç bir fiziki və ya hüquqi şəxslə əməkdaşlıq etmir. 2023-cü ilin noyabrından etibarən AbzasMedia əməkdaşlarına qarşı başladılan həbs dalğasından sonra elan etdiyimiz kimi, biz bir ildən çoxdur fəaliyyətimizi ölkə hüdudlarından kənarda, xaricdə qərarlaşmış jurnalistlər və baş redaktorla davam etdiririk."

Bəyanatda həmçinin qeyd olunub ki, bu cür informasiyalar "ictimai rəyi çaşdırmaq, müstəqil medianın nüfuzuna xələl gətirmək və əsas məqsədi ictimai maraqları qorumaq olan jurnalist fəaliyyəti üzərinə kölgə salmaq" məqsədi daşıyır. AbzasMedia "peşəkar, müstəqil jurnalistika, korrupsiya ilə mübarizə və insan hüquqlarının qorunması" dəyərlərinə sadiqliyini bir daha təsdiqləyərək, həbsdə olan əməkdaşlarının qaçaqmalçılıq və ya hər hansı digər qanunsuz fəaliyyətlə məşğul olmadığını, əksinə, "jurnalist fəaliyyətlərinə və üzə çıxardıqları faktlara görə hədəf alındığını" vurğulayıb.

Həbsdə saxlanılmalarına və iddia edilən ədalətsizliklərə cavab olaraq, bir neçə "AbzasMedia" jurnalisti aclıq aksiyasına başlayıb və Bakı İstintaq Təcridxanasında əlavə təzyiqlərlə üzləşdiklərini bildiriblər.

İyulun 22-də baş redaktor Sevinc Vaqifqızı və reportyorlar Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova müddətsiz aclıq aksiyasına başlayıblar. Onların əsas tələbi "AbzasMedia"nın direktoru Ülvi Həsənlinin Bakı İstintaq Təcridxanasına qaytarılmasıdır. Həsənli özü də iyulun 20-də müddətsiz aclıq aksiyasına başlayıb və bildirib ki, bu qərarı 20 iyun hökmlərindən sonra Umbaki qəsəbəsindəki Penitensiar Kompleksə köçürüldükdən sonra Bakı İstintaq Təcridxanasına qaytarılmadığı üçün verib. Onun ailəsi bildirib ki, o, iyulun 21-də cərimə kamerasına yerləşdirilib və yeni həbsxanada zorakılığa məruz qalıb, həmçinin həyat yoldaşı və azyaşlı qızı ilə görüşlərdən məhrum edilib ki, bu da əvvəlki 9 günlük aclıq aksiyasına səbəb olub.

Aclıq aksiyası keçirən qadın jurnalistlər xüsusi təzyiqlərlə üzləşdiklərini iddia edirlər. Yaxınlarının sözlərinə görə, istintaq təcridxanasında isti və soyuq su təminatında süni problemlər yaradılıb, su növbəli şəkildə (isti su vaxtı soyuq, soyuq su vaxtı isti) verilib. Digər qadın məhbuslar buna etiraz etdikdə, təcridxana əməkdaşları iddia ediblər ki, bu dəyişiklik "Sevinc və həmkarları aclıq etdiyi üçün" tətbiq olunub. Jurnalistlər bunu psixoloji təzyiq forması kimi qiymətləndirsələr də, etirazlarını dayandırmaq niyyətində olmadıqlarını bildiriblər. Bundan əlavə, aclıq aksiyasını elan etdikdən sonra Vaqifqızı, Absalamova və Qasımova ayrı otaqlara köçürülüb və bu proses zamanı Nərgiz Absalamovanın zorakılığa məruz qaldığı iddia edilir. Aclıq aksiyasına "Meydan TV işi" üzrə həbsdə olan dörd jurnalist də qoşulub: Aynur Elgünəş, Aytaç Tapdıq, Xəyalə Ağayeva və Aysel Umudova.

İstintaq təcridxanasındakı şərait də hüquqi araşdırmalara səbəb olub. İyulun 17-də Sevinc Vaqifqızı bildirib ki, təcridxana rəhbərliyi həftələrdir ailəsinin ona ventilyator gətirməsinə icazə vermir. Təcridxana rəisinin müavini Əhəd Abdıyev sorğulara cavab olaraq, "Ürəyimiz belə istəyir. Keçən il ürəyimiz istədi, ventilyatoru içəri buraxdıq, bu il isə ürəyimiz belə istəyir, icazə vermirik" deyə cavab verib və ventilyator təmin etmək öhdəliklərinin olmadığını da iddia edib.

"AbzasMedia" bu iddianı mübahisələndirmək üçün bir neçə hüquqşünasla məsləhətləşib. Hüquqşünaslar vurğulayırlar ki, Azərbaycan BMT-nin Nelson Mandela Qaydaları da daxil olmaqla, beynəlxalq sənədlərə tərəfdir ki, bu sənədlər həbs şəraitinin məhbusların sağlamlığına xidmət etməsini, sanitariya şəraitini, sahəni, istilik/soyutma sistemlərini və işıqlandırmanı əhatə edir. Onlar həmçinin Avropa Şurasının İşgəncələrin Qarşısının Alınması Komitəsinin (CPT) tövsiyələrinə istinad ediblər, baxmayaraq ki, Azərbaycan iki ildən artıqdır ki, CPT ilə əməkdaşlığı dayandırıb.

Ən əsası, hüquqşünaslar qeyd ediblər ki, Azərbaycanın öz milli normativ sənədləri və istintaq təcridxanalarının daxili intizam qaydaları məhbuslara verilməsinə icazə verilən əşyalar siyahısına ventilyatorları daxil edir. Ventilyatorun verilməsi təcridxana rəisinin icazəsini tələb etsə də, hüquqşünaslar iddia edirlər ki, Vaqifqızının vəziyyətində rəis öz vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək ventilyatorun verilməsində problemlər yaradıb və şərtlər qoyub. Hüquq müdafiəçiləri bu vəziyyətin "hüquqi baxımdan mübahisələndirilə biləcəyini" təsdiqləyirlər.

"AbzasMedia" işi Azərbaycanda müstəqil jurnalistika və insan hüquqları üçün kritik bir sınaq olaraq inkişaf etməyə davam edir. Jurnalistlərin uzunmüddətli cəzalar, yeni ittihamlar və aclıq aksiyaları zamanı iddia edilən pis rəftarla üzləşməsi fonunda vəziyyət gərgin olaraq qalır. Hüquq ictimaiyyətinin həbs şəraitinin mübahisəli xarakteri ilə bağlı mövqeyi ölkədə mətbuat azadlığı və hesabatlılıq uğrunda mübarizə aparanların üzləşdiyi çətinlikləri bir daha vurğulayır.