Azərbaycan Xarici Sərmayələr və Daxili Vergi Artımları ilə İqtisadi Çətinliklərə Cavab Verir

Azərbaycan neftin ixrac qiymətinin düşməsi və daxili hasilatın azalması səbəbindən mürəkkəb iqtisadi mənzərə ilə üzləşir. Buna cavab olaraq, Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) yeni gəlir mənbələri təmin etmək üçün İtaliya və İsraildə əhəmiyyətli beynəlxalq investisiyalar həyata keçirir. Eyni zamanda, hökumət 2026-cı il büdcəsini artan vergi yığımlarına əsaslanaraq planlaşdırır ki, bu da özəl sektor işçiləri üçün mövcud olan əsas vergi güzəştinin ləğvi ilə nəticələnə bilər.

"Azeri Light" markalı neftin ixrac qiymətində eniş davam edir və sentyabrın 17-də bir barelin qiyməti 1.8% azalaraq 70.68 dollar olub. Bu rəqəm 2025-ci ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş bir barel üçün 70 dollarlıq qiymətdən yalnız cüzi dərəcədə yüksəkdir. Hesabat dövrü ərzində neftin orta ixrac qiyməti 70.7 ABŞ dolları təşkil edib. Müstəqil iqtisadçılar xəbərdarlıq edirlər ki, neft qiymətlərindəki enişin davam etməsi dövlət büdcəsinin icrasında problemlər yarada bilər, çünki ölkə ixracının 90 faizi neft və qazın payına düşür. Daxili neft hasilatının azalması da SOCAR-ı xaricdə yeni bazarlar axtarmağa sövq edir.

SOCAR fəaliyyətini şaxələndirmək məqsədilə İtaliyanın "Italiana Petroli" (IP) neft emalı zavodunu 2,5 milyard avroya alıb. Bu müəssisə gündə 200 min barel emal gücünə və 4500 yanacaqdoldurma məntəqəsi şəbəkəsinə malikdir. Şirkət həmçinin İsrailin "Tamar" qaz yatağında 10 faizlik pay alaraq və qaz kəşfiyyatı üçün BP və "NewMed Energy" ilə tərəfdaşlıq edərək bu ölkənin enerji bazarına daxil olub. Enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şaban İtaliyadakı bu alqı-satqını sərfəli investisiya hesab edir və bildirir ki, oxşar zavodun tikintisi 2-3 dəfə daha baha başa gələrdi. Onun sözlərinə görə, SOCAR 2008-ci ildən bəri xarici layihələrini borc hesabına uğurla maliyyələşdirir və şirkətin xaricdəki gəlirləri artıq Azərbaycandakı gəlirlərini ötüb.

Lakin bu iddialı layihələr şirkətin borc yükünü artırır. SOCAR-ın 2024-cü il maliyyə hesabatına görə, şirkətin qısa və uzunmüddətli borc öhdəlikləri 5,8 milyard manat artıb. Bəzi ekspertlər bu böyük investisiyaların gələcəkdə dövlət zəmanəti ilə götürülmüş borcların dövlət vəsaiti hesabına ödənilməsinə səbəb ola biləcəyindən narahatdırlar.

Ölkə daxilində isə hökumət maliyyə siyasətini sərtləşdirməyə hazırlaşır. 2026-cı il dövlət büdcəsi layihəsində xərclərin 0,3% artaraq 41,5 milyard manata, gəlirlərin isə 0,2% artaraq 38,4 milyard manata çatması proqnozlaşdırılır. Bu isə büdcə kəsirinin 2,4% artaraq 3,1 milyard manat təşkil etməsi deməkdir. Diqqətçəkən məqam müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin 3,8% artırılmasının nəzərdə tutulmasıdır. Bunu maliyyələşdirmək üçün hökumət vergi daxilolmalarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağı planlaşdırır və fiziki şəxslərin gəlir vergisindən daxilolmaların 22,5% artacağı proqnozlaşdırılır.

Gəlir vergisindən daxilolmalarda gözlənilən bu kəskin artımın 2026-cı il yanvarın 1-də başa çatacaq yeddi illik vergi güzəştinin ləğvi ilə bağlı olduğu güman edilir. 2019-cu ildən etibarən özəl sektorda çalışanların 8000 manata qədər olan əməkhaqları gəlir vergisindən azad edilmişdi. Bu güzəşt uzadılmasa, işçilər 2500 manata qədər gəlirlərindən 14%, bu məbləğdən yuxarı hissədən isə 25% vergi ödəməli olacaqlar ki, bu da onların vergi yükünü dövlət sektorundakı səviyyəyə çatdıracaq. Ekspertlər bunun işəgötürənləri ya işçi ixtisarına getməyə, ya da artan xərcləri idarə etmək üçün "qara mühasibatlığa" qayıtmağa məcbur edə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edirlər.

Eyni zamanda, Azərbaycan Qərblə iqtisadi əlaqələrini gücləndirir. Bu yaxınlarda Azərbaycan və Avropa İttifaqı tərəfdaşlığı inkişaf etdirmək və yeni ticarət və investisiya imkanlarını araşdırmaq üçün Yüksək Səviyyəli İqtisadi İşçi Qrupunun yaradılması barədə razılığa gəliblər. Aİ-nin Genişlənmə üzrə komissarı Marta Kos regionda sülhün bu imkanları açdığını bildirib.