Humanitar Böhranın "Son Həddinə" Çatdığı bir dövrdə Əfqanıstandakı Zəlzələdə Ölənlərin Sayı 1400-ü Keçdikcə Yardımlaşma Səyləri Artır

KABUL, Əfqanıstan – Bazar günü baş verən 6 maqnitudalı dağıdıcı zəlzələdən sonra Şərqi Əfqanıstanın ucqar bölgələrində sağ qalanlara çatmaq üçün yardım qrupları səylərini gücləndirir. Bu zəlzələ artıq 1400-dən çox insanın həyatına son qoyub və 3200-dən çox insan yaralanıb. BMT-nin humanitar işçiləri bildiriblər ki, ölənlərin sayı artmaqda davam edir və ümumi təsir yüz minlərlə insana çata bilər. Faktiki hakimiyyət orqanları olan "Taliban" beynəlxalq yardıma müraciət edib.

Zəlalabad yaxınlığında, Pakistan sərhədi yaxınlığında baş verən zəlzələ Nanqarhar və Kunar kimi dağlıq vilayətlərdə genişmiqyaslı dağıntılara səbəb olub. Həlak olanların çoxu yatarkən yaxalanıb, çünki bölgədə yayılmış palçıq və taxta dam örtükləri çökərək insanları tələyə salıb və boğub. Əfqanıstan Qızıl Aypara Cəmiyyəti bildirib ki, xüsusilə Kunar dağlıq vilayətində 8000-dən çox ev dağıdılıb, bu əraziyə episentrə ən yaxın yerdir.

Yardım çatdırılmasında çətinliklər: Yardım səyləri mürəkkəb ərazi və əvvəlcədən mövcud olan humanitar böhranların birləşməsi ilə ciddi şəkildə maneə törədir:

• Məhdud giriş: Son ağır yağışlarla daha da pisləşən torpaq sürüşmələri və daşqınları yolları bağlayıb, ilk 24 saatda girişi "çox məhdud" edib. Bəzi ucqar kəndlərə çatmaq üçün yardım işçilərinin dörd-beş saat piyada getməsi, sonra isə yaralıları Cəlalabad və Əsədabad kimi şəhərlərdəki həddən artıq yüklənmiş xəstəxanalara daşıması tələb olunur.

• Rabitə problemləri: Bəzi zərərçəkmiş icmalarla "sıfır rabitə" mövcuddur ki, bu da xilasetmə və qiymətləndirmə fəaliyyətini əngəlləyir və helikopter enişlərini koordinasiya etməyi çətinləşdirir.

• Resursların gərginliyi: Artıq müharibə və yoxsulluqdan zəifləmiş ölkə ciddi resurs çatışmazlığı ilə üzləşir. Travma və ilk yardım üçün kritik olan mobil tibb qrupları "çox azdır".

• Təcili ehtiyaclar: Sərin yüksəkliklərdə sağ qalanların təcili olaraq çadırlara, brezentlərə, adyallara, isti yeməklərə və ərzağa ehtiyacı var. "Su ilə yayılan xəstəliklərin" qarşısını almaq üçün cəsədlərin və ölmüş heyvanların dərhal basdırılmasına da ciddi ehtiyac var. Ailələrini və sevdiklərini itirənlər üçün psixososial dəstək də vacib hesab olunur.

"Son həddinə" çatmış bir millət: BMT-nin Əfqanıstandakı yardım üzrə baş rəsmisi İndrika Ratvatte ölkənin "sistemli humanitar problemlərlə" üzləşdiyini bildirib. Artıq Əfqanıstan əhalisinin yarısının, təxminən 22,5 milyon insanın yardıma ehtiyacı var. Quraqlıq səbəbindən ərzaq təhlükəsizliyi pisləşib və bu ilin əvvəlində maliyyələşmənin kəskin azalması "yüzlərlə" yardım obyektinin bağlanmasına səbəb olub.

Bu ağır vəziyyətə əlavə olaraq 2025-ci ildə İrandan və Pakistandan 2,4 milyon əfqan qaçqınının geri qayıtmasıdır ki, onların yarısından çoxu məcburi deportasiya edilib. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının sözçüsü Babar Balox qeyd edib ki, bu geri dönənlərin çoxu məhz zəlzələdən zərər çəkmiş ərazilərə yönəlir ki, bu da onsuz da məhdud olan resursları daha da gərginləşdirir. Pakistanda qeydiyyatdan keçmiş əfqan qaçqınları üçün güzəşt müddətinin bitməsinin "daha çox geri dönüşə" səbəb olacağı gözlənilir.

"Onsuz da çox az resursu olan bu insanlar indi fəlakət zonasına qaytarılır," Balox bildirib. Ratvatte daha sonra "Biz ölkədəki çoxsaylı humanitar sarsıntılara cavab vermək baxımından son həddə çatmışıq," – deyə vurğulayıb.

Siyasi mənzərə fonunda beynəlxalq reaksiya: "Taliban"ın müraciətinə baxmayaraq, beynəlxalq dəstək məhdud olaraq qalır. Yalnız Rusiya "Taliban" hökumətini rəsmən tanıyır. Bildirilir ki, yardım qrupları faktiki hakimiyyətin qadağaları səbəbindən əlaqə qurmaqda çətinlik çəkirlər, Amnesty International isə "Taliban"ı xilasetmə səylərini çətinləşdirdiyi üçün tənqid edib.

Lakin bəzi beynəlxalq yardımlar vəd edilib:

• BMT-nin Fövqəladə Yardım Koordinatoru (CERF) $5 milyon ayırıb.

• Birləşmiş Krallıq £1 milyon vəd edib, Xarici İşlər Nazirliyi isə vəsaitin "Taliban" nəzarətindən qaçmaq üçün tərəfdaşlar vasitəsilə çatdırılmasını təmin edir.

• Çin, Hindistan və İsveçrə də humanitar yardım vəd ediblər.

Əfqanıstan üçün 2025-ci ilin humanitar yardım planı hazırda yalnız 28% maliyyələşdirilib ki, bu da mövcud böhranın üstündə bu yeni fövqəladə vəziyyətə cavab vermək qabiliyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Vaxtilə Əfqanıstanın ən böyük donoru olan ABŞ, Donald Trampın prezidentliyi dövründən bəri demək olar ki, bütün yardım proqramlarının ləğv edildiyini görüb ki, bu da ölkənin əhalisinin təxminən 85%-nin gündə bir dollardan az gəlirlə yaşadığı ciddi yoxsulluğa səbəb olub.

Bu son fəlakət, 2023-cü ilin oktyabrında Hərat vilayətində baş verən və 382 kənddə 1480 nəfərin ölümünə və 1950 nəfərin yaralanmasına səbəb olan 6,3 maqnitudalı bir sıra ölümcül zəlzələlərdən sonra baş verib.