Əliyevin Şuşa Çıxışı: Azərbaycanın Regional Sülh, Zəngəzur və Rusiya ilə Gərginliklə bağlı Qətiyyətli Mövqeyi

Ilham Aliyev

Prezident İlham Əliyev 19 iyul 2025-ci ildə Xankəndidə keçirilən 3-cü Şuşa Qlobal Media Forumunda hərtərəfli və qətiyyətli çıxış edib. Onun çıxışı regional əhəmiyyətli kritik məsələlərə, o cümlədən Ermənistanla davam edən sülh prosesinə, strateji Zəngəzur dəhlizinə, son aviasiya insidentindən sonra Rusiya ilə artan gərginliyə və Azərbaycanın süni intellekt dövründə media və informasiya təhlükəsizliyinə dair inkişaf edən yanaşmasına toxunub.

Son üç ildə Azərbaycan Şuşa Qlobal Media Forumunu informasiya təhlükəsizliyi, medianın dayanıqlığı və kommunikasiya diplomatiyası üçün əsas beynəlxalq platforma kimi təqdim edir. 2025-ci il tədbiri 52 ölkədən 140 nümayəndənin iştirakı ilə Prezident Əliyev üçün beynəlxalq auditoriyaya müraciət etmək və regional proseslərə dair Azərbaycanın mövqeyini sərt ritorika ilə ifadə etmək üçün mühüm fürsət olub. Azərbaycan hökuməti üçün forum, xüsusilə Qarabağ müharibəsindən sonra azad edilmiş ərazilərdə beynəlxalq legitimlik axtarışının və beynəlxalq informasiya axınında mövqe tutmaq cəhdinin bir vasitəsi kimi fəaliyyət göstərir. Bu ilki mövzu – "Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlığının gücləndirilməsi" – dünya miqyasında media mənzərəsində üzləşdiyi müasir çağırışları vurğulayıb.

Prezident Əliyev çıxışının əhəmiyyətli bir hissəsini Ermənistanla sülh danışıqlarının texniki və hüquqi incəliklərinə həsr edib. O, 2025-ci ilin martında ilkin sülh sazişi mətninin razılaşdırılsa da, sənədin imzalanmasının Ermənistanın Konstitusiyasındakı dəyişikliklərdən və ATƏT-in Minsk Qrupunun rəsmi ləğvindən asılı qaldığını bildirib.

Əliyev Ermənistanın keçmiş mövqelərinə inamsızlığını açıq şəkildə ifadə edərək, Nikol Paşinyanın 2019-cu ildə Şuşada səsləndirdiyi "Qarabağ Ermənistandır və nöqtə" ifadəsini xatırladıb. O, bunu Ermənistanın hazırkı bəyanatları ilə müqayisə edərək, Qarabağı Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanıdığını qeyd edib: "O vaxt dedilər ki, 'Qarabağ Ermənistandır'. Bu bəyanat onların özlərinin indiki çətinliklərinin başlanğıcı oldu. İndi deyirlər ki, Qarabağ Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınmalı idi. Bunu biz 2018-2019-cu illərdə də təklif edirdik, amma nəticəsi ortadadır." O, Ermənistanın etibarlılığının yalnız "praktiki dəyişikliklər və hüquqi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi" ilə qiymətləndirilə biləcəyini vurğulayıb, Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı olan ifadələr qalana qədər sülh sazişinin imzalanmasının qeyri-mümkün olduğunu bildirib. Əliyev, Qarabağ məsələsi həqiqətən bağlanıbsa, Minsk Qrupunun da rəsmi olaraq ləğv edilməsinə çağırıb.

ABŞ-ın roluna toxunan Əliyev, Tramp administrasiyası ilə təmasların sülh prosesinin irəliləməsinə təsir etdiyini irəli sürüb: "Mən tam əminəm ki, əgər Tramp seçilməsəydi, Ermənistan bu sazişi imzalamağa razı olmazdı. Onlar daha çox şey tələb etmək və daxili siyasi divident toplamaq istəyirdilər." O, həmçinin Ermənistanla sərhədin delimitasiyası və nəqliyyat əlaqələrinin açılması ilə bağlı razılaşdırılmış maddələrin icrasındakı davamlı gecikmələri vurğulayaraq, Ermənistanı bu məsələləri "siyasi alver predmeti" kimi saxlamaqda ittiham edib.

Zəngəzur dəhlizi Prezident Əliyev tərəfindən sadəcə bir infrastruktur layihəsi kimi deyil, geopolitik inteqrasiya və strateji təzyiq üçün həyati bir vasitə kimi təqdim edilib. O, dəhlizi "bütün türk dünyasını birləşdirən strateji arteriya" kimi təsvir edərək, onun "Orta Dəhlizin ayrılmaz hissəsi" rolunu və böyük logistik imkanlar yaradacağını vurğulayıb.

Əliyevin bəyanatları Ermənistanın bu layihədə iştirak etməməsinin onun regional təcridinə səbəb olacağını açıq şəkildə bildirib. O, Azərbaycanın 2026-cı ilə qədər dəhlizin texniki infrastrukturunu öz ərazisində Ermənistanın iştirakından asılı olmayaraq tamamlamaqda qətiyyətli olduğunu vurğulayıb. "Əgər Ermənistan bu layihəyə qoşulmaqdan imtina edərsə, bu, onun seçimi olacaq," deyə o bəyan edib və əlavə edib ki, Ermənistanın hazırkı hərəkətsizliyi "regional təcrid deməkdir." Dəhlizin illik daşıma potensialı 15 milyon ton, ümumi uzunluğu isə 43 kilometr nəzərdə tutulur, Horadizdən Mehriyə qədər uzanacaq və maliyyələşməsi Azərbaycan büdcəsindən qarşılanacaq.

O, Azərbaycanın dəhliz vasitəsilə "maneəsiz və təhlükəsiz keçid" tələbini vurğulayaraq, Azərbaycan vətəndaşlarının "hər dəfə orada erməni sərhədçisinin simasını görməli olmadığını" bildirib. Əliyev Sovet dövründə Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzurda qatarlara hücum edildiyi keçmiş hadisələri xatırladaraq deyib: "Biz vətəndaşlarımızı riskə ata bilmərik. Ona görə orada heç bir fiziki təmas olmalı deyil və onlar üçün təminatlı tədbirlər həyata keçirilməlidir ki, insanlar və yüklər təhlükəsiz şəkildə hərəkət etsin."

ABŞ-ın dəhlizi yüz illik icarəyə götürmək təklifinə gəlincə, Əliyev bu sualı Ermənistan rəhbərliyinə ünvanlayıb. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan isə təklifi istisna etməsə də, bunun müzakirə olunan variantlardan yalnız biri olduğunu bildirib.

Prezident Əliyev ilk dəfə olaraq 25 dekabr 2024-cü ildə Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında vurulan AZAL sərnişin təyyarəsi hadisəsinə geniş yer ayırıb. Hadisə əvvəlcə "texniki qəza" kimi təqdim olunsa da, Əliyevin ritorikası dəyişərək, təyyarənin Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulması ehtimalını açıq şəkildə irəli sürüb.

"Bizim AZAL təyyarəmiz Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında raketlə vurulub. Hələ də buna görə məsuliyyəti heç kim üzərinə götürməyib. Bu, beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulmasıdır," Əliyev bildirib. O, hadisəni MH17 insidenti ilə müqayisə edib və Azərbaycanın beynəlxalq məhkəmə instansiyalarına müraciət etməyi nəzərdən keçirdiyini bildirib: "Biz MH17 hadisəsində olduğu kimi, bu məsələni də hüquqi müstəviyə çıxaracağıq. Heç kim bu cür cinayətləri unutmamalıdır. Bu, sadəcə texniki qəza deyil."

Rusiyanın adını birbaşa çəkmədən, Əliyev Rusiya Federasiyasını açıq şəkildə tənqid edib: "Biz bu məsələni yaddan çıxarmayacağıq. 7 ay keçib, amma heç bir açıqlama, heç bir məsuliyyət qəbul olunmayıb. Belə davranış strateji tərəfdaşlığa uyğun deyil." Bu bəyanatlar, 2020-ci ildən sonra Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində müşahidə olunan praqmatik əməkdaşlıq modelindən uzaqlaşma tendensiyasını göstərir, Azərbaycan indi hadisəni mümkün təxribat və ya siyasi mesaj kimi şərh edərək, Rusiyanı siyasi hesabatlılıq mövzusunda çağırır. Əliyev "səssiz qalmaq mümkün deyil" deyə vurğulayıb və beynəlxalq hüquq işləmirsə, "yeni hüquqi mexanizmlər yaratmaq lazım gələcək" deyib.

Əliyevin forumdakı çıxışı həmçinin Azərbaycanın informasiya təhlükəsizliyi strategiyasını da əks etdirib. O, üç əsas istiqaməti vurğulayıb:

Medianın dövlət maraqlarına xidmət funksiyası: Əliyev Azərbaycan mediasının rolunu "dövlətin informasiya suverenliyini qorumaq", "həqiqətləri yaymaq" və "beynəlxalq informasiya hücumlarına cavab vermək" kimi müəyyənləşdirib. O bildirib: "Azərbaycan mediası dövlətin maraqlarını qoruyur. Bizə qarşı qərəzli kampaniyalar aparılır. Media bu kampaniyalara cavab vermək üçün faktlarla silahlanmalıdır."

Süni intellekt və dezinformasiya: O, süni intellektin, xüsusilə deepfake texnologiyası, rəqəmsal manipulyasiya və informasiya müharibəsi alətlərinin yaratdığı təhlükələri vurğulayaraq, bu təhdidlərə qarşı beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini qeyd edib.

Media savadlılığı və təbliğatın leqitimləşdirilməsi: Əliyev dəfələrlə "faktlara əsaslanan yanaşma", "media savadlılığının artırılması" və "təhsil sistemində informasiya təhlükəsizliyi tədrisi" kimi məqamları vurğulayaraq, bəzi Qərb mediası da daxil olmaqla "qərəzli xarici təsirləri" Azərbaycan haqqında yanlış məlumatlar yaymaqda hədəf alıb.

Bu yanaşma Azərbaycanın informasiya siyasətində "liberal media azadlığı konsepsiyasından informasiya suverenliyi və təhlükəsizliyi modelinə" keçidi ifadə edir. "Media təhlükəsizliyi dövlət üçündür" modelinə əsaslanan bu yanaşma Rusiya, Çin, Hindistan və bəzi MENA ölkələrində müşahidə olunan tendensiyalarla uyğun gəlir.

Nəhayət, Prezident Əliyev Ukrayna məsələsinə toxunaraq, Azərbaycanın bu münaqişəyə münasibətdə heç bir tərəfi açıq şəkildə ittiham etməyən, beynəlxalq hüquqa əsaslanan "balanslı mövqeyini" ifadə edib. O, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü "beynəlxalq hüququn prinsipial müdafiəsi" kimi təsdiqləyib: "Biz Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq və bu, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa olan hörmətindən irəli gəlir. Bütün ölkələrin suverenliyi toxunulmaz olmalıdır."

Əliyev Azərbaycanın Ukraynaya davamlı humanitar yardım göstərdiyini, bunun "bir neçə milyon dolları ötdüyünü" qeyd edərək, bunu "həmrəylik və insani məsuliyyət" məsələsi kimi qiymətləndirib. Onun "Biz tərəfsizik, amma biganə deyilik" ifadəsi Azərbaycanın Ukrayna-Rusiya münaqişəsində diplomatik neytrallıqla siyasi həmrəylik arasında balans yaratmaq cəhdini əks etdirir. Prezidentin əvvəlki çıxışlarında nadir hallarda konkret beynəlxalq münaqişələrə toxunmasından fərqli olaraq, Ukrayna məsələsinin bu cür açıq şəkildə ifadə edilməsi, həmçinin Azərbaycanın hazırkı geopolitik mənzərədə, ABŞ administrasiyasındakı dəyişikliklər, Rusiyanın Qafqazdakı təsirinin azalması və Avropa İttifaqı ilə enerji tərəfdaşlığının genişlənməsi fonunda manevr imkanlarını qorumaq istəyini əks etdirir.

Prezident Əliyevin Şuşa Qlobal Media Forumundakı çıxışı Azərbaycanın xarici siyasətinin və strateji prioritetlərinin aydın və qətiyyətli ifadəsi olub. Ermənistanla sülh danışıqlarındakı qəti tələblərdən və Zəngəzur dəhlizinin qətiyyətli şəkildə həyata keçirilməsindən tutmuş, AZAL təyyarə hadisəsi ilə bağlı sərt tənqidlərə və informasiya təhlükəsizliyinə dövlət mərkəzli baxışa qədər, çıxış Azərbaycanın regional və beynəlxalq münasibətlərdə proaktiv və getdikcə daha müstəqil mövqeyini vurğulayıb.