Əfqan zəlzələsindən sağ qalanlara çatmağa çalışan yardım qruplarının ümidi azalır

KABUL – Bazar günü Əfqanıstanın şərqində baş verən və 1400-dən çox insanın ölümünə, 3100-dən çox insanın yaralanmasına səbəb olan 6 bal gücündə dağıdıcı zəlzələnin dağıntıları altında daha çox sağ qalan tapmaq ümidi tükənir. Ölkə bu son fəlakətin dərinləşdirdiyi humanitar böhranla mübarizə apararkən, yardım işçiləri torpaq sürüşmələri ilə əlaqə kəsilən təcrid olunmuş dağlıq icmalara çatmaq üçün, çox vaxt piyada, zamanla yarışırlar.

Ailələr yatarkən gecə saatlarında baş verən zəlzələ Pakistanla sərhəddə yerləşən Kunar, Nangarhar və Lağman dağlıq vilayətlərində dağıntı izləri qoyub. BMT-nin ölkədəki ən yüksək səviyyəli yardım rəsmisi İndrika Ratvatte, dağılmış evlər, tələf olmuş mal-qara və məhv olmuş yaşayış mənbələrini qeyd edərək, təsirlənən insanların ümumi sayının “yüz minlərlə” ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Ən çox zərər çəkən ərazilərdə bütöv kəndlər "tamamilə yerlə bir edilib" və əsasən palçıq və ağacdan tikilmiş bir çox ev uçaraq sakinləri içəridə qoyub. Mazar Dara kəndindən 80 yaşlı Gül Bibi adlı bir qadın hər şeyi itirdiyini və bütün ailəsinin torpaq altında qaldığını deyib, qucağındakı tək sağ qalmış uşağı göstərərək.

Xilasetmə və yardım işləri regionun çətin relyefi və əvvəldən mövcud olan problemlər tərəfindən ciddi şəkildə maneə törədilib. Yeraltı təkanlar nəticəsində yaranan torpaq sürüşmələri və qayalıqların uçması yolları bağlayıb, onsuz da bəziləri son güclü yağışlar səbəbindən keçilməz idi. Bu, humanitar qrupları nəqliyyat vasitələrini tərk edərək zərər çəkən kəndlərə çatmaq üçün saatlarla piyada getməyə məcbur edib. Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyasından (IFRC) Cey Sinhal deyib: "Bəzən işçilərimiz və könüllülərimiz bəzi o ucqar kəndlərə çatmaq üçün təxminən dörd-beş saat [piyada] getməli olurlar." BMT-nin Uşaq Fondunun (UNICEF) bir qrupu Qazi Abad rayonuna çatmaq üçün iki saat piyada getməli olub, digər kəndlərə isə altı-yeddi saatlıq piyada yol olduğu və hələ də ora çatıla bilmədiyi bildirilir.

Çatma çətinliklərini daha da artıran amil bəzi ərazilərdə rabitə şəbəkələrinin demək olar ki, tamamilə çökməsi, "sıfır əlaqə" kimi təsvir edilməsi, bu da xilasetmə əməliyyatlarını koordinasiya etməyi və helikopterləri endirməyi çətinləşdirir. Bölgədəki iki xəstəxana həddən artıq yüklənib və hətta əsas tibbi ləvazimatları ehtiyac duyulan yerlərə çatdırmaq belə çətinliklə üzləşir. Mazar Daraya səyyar klinika yerləşdirilib, lakin tibbi xidmətin göstərilməsi kövrək olaraq qalır, bəzi tibbi işçilər zədələnmiş klinika divarlarının afterşoklar səbəbindən uçmasından qorxaraq yaralıları “çöldə, ağacların altında” müalicə edirlər.

Sağ qalanların fövqəladə sığınacaq, tibbi ləvazimatlardan təmiz suya və qidaya qədər hər şeyə təcili ehtiyacları var. UNICEF-dən Səlam Əl-Cəbani deyib: "İnsanlar deyirlər ki, təcili ehtiyac olan şey, ölüləri dəfn etməyə və onları oradan çıxarmağa kömək edəcək insanlardır". Bildirilir ki, məhdud resurslar səbəbindən icmalar kürək ilə qəbir qazmağa məcbur olublar. Həmçinin su ilə yayılan xəstəliklərin qarşısını almaq üçün cəsədlərin və tələf olmuş mal-qaranın zərərsizləşdirilməsinə təcili ehtiyac var.

Bu zəlzələ Əfqanıstanın onsuz da "sistemli humanitar problemlər"lə üzləşdiyi bir vaxtda baş verir. Ölkə yoxsulluq, şiddətli quraqlıq və 2025-ci ildə İrandan və Pakistandan qayıdan 2,4 milyon əfqan qaçqının inteqrasiyası ilə mübarizə aparır. Narahatlıq doğuran məqam isə odur ki, bu qayıdanların əksəriyyəti hazırda zəlzələdən zərər çəkən ərazilərə gedirlər.

Beynəlxalq reaksiya davam edir, BMT fövqəladə hallar üçün 10 milyon dollar ayırıb və qiymətləndirmə qrupları göndərib. Lakin daha geniş yardım səyləri ciddi maliyyə çatışmazlığı ilə təhdid edilir. 2025-ci il üçün 2,4 milyard dollarlıq humanitar cavablandırma planı yalnız 28% maliyyələşdirilib. Dünya Ərzaq Proqramı (WFP) xəbərdarlıq edib ki, "maliyyə bitməzdən əvvəl zəlzələ qurbanlarını yalnız bir neçə həftə daha qidalandıra bilər". Bu fəlakət, onsuz da kövrək olan humanitar vəziyyəti son həddə çatdırıb. Qızıl Xaçdan Caqan Çapaqainin dediyi kimi, "Bu zəlzələ daha pis bir zamanda baş verə bilməzdi."