Xəzər Qazı: Avropanın Rusiyadan Uzaqlaşması BP-yə Azərbaycanda Necə Fayda Verir

Avropa İttifaqı 2028-ci ilədək Rusiyadan təbii qaz idxalını tamamilə dayandırmağı planlaşdırır. Bu qərarın Azərbaycanın enerji təminatçısı kimi daha vacib rol qazanmasına gətirib çıxaracağı və bunun BP-nin Xəzər dənizindəki qaz layihələrinə kömək edəcəyi gözlənilir.

Aİ-nin Enerji Planı

Aİ-nin REPowerEU planı həm boru kəməri qazı, həm də LNG (sıxılmış təbii qaz) daxil olmaqla, Rusiya enerjisindən imtina etmək üçün nəzərdə tutulub. Oktyabr ayında Aİ-nin əksər enerji nazirlərinin dəstəklədiyi təklif olunan qanun layihəsi sərt son tarixlər müəyyənləşdirir: 2026-cı ilin yanvarından sonra yeni Rusiya qaz müqavilələri yoxdur, 2026-cı ilin iyununadək qısamüddətli sazişlərə son qoyulur və 2028-ci ilin yanvarınadək bütün uzunmüddətli sazişlər ləğv edilir.

Rusiya 2021-ci ildə Aİ-nin qazının 45%-ni təmin edirdi, lakin bu göstərici 2024-cü ildə artıq 13-19%-ə düşüb. Macarıstan, Slovakiya, Fransa, İspaniya və Niderland kimi bəzi ölkələr hələ də Rusiya qazı və ya LNG idxal edir. Yeni qanun bu asılılığa tamamilə son qoymağı hədəfləyir.

Azərbaycanın Vacib Rolu

2022-ci il enerji böhranından sonra Avropa Komissiyası 2022-ci ilin iyulunda Azərbaycanla illik qaz idxalını 2027-ci ilədək iki dəfə artıraraq 20 milyard kubmetrə (bkm) çatdırmaq barədə saziş imzalayıb. Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Leyen Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş olduğunu bildirib.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, Türkiyə üzərindən Suriyaya ildə 1,2 bkm qaz göndərmək kimi digər bazarlara baxılsa da, Avropa hələ də onların təbii qazının əsas müştərisidir. Azərbaycan hazırda 3500 kilometrlik Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) vasitəsilə İtaliya, Yunanıstan, Bolqarıstan və Macarıstan daxil olmaqla 10 Avropa ölkəsinə qaz tədarük edir.

İstehsalın və İnfrastrukturun Artırılması

Bu saziş Azərbaycanın ən böyük qaz layihəsi olan “Şahdəniz”i idarə edən BP və onun tərəfdaşları üçün yaxşı xəbərdir. BP “Şahdəniz”də SOCAR, MOL, Rusiyanın “Lukoil” (10%) və İranın NICO kimi tərəfdaşlarla birlikdə 29,99% paya malikdir.

Artan tələbatı ödəmək üçün BP-nin rəhbərlik etdiyi qrup 2025-ci ilin iyununda “Şahdəniz”də yeni dəniz sıxıcı platforması üçün 2,9 milyard dollarlıq investisiya təsdiqləyib. Bu platformanın layihənin müddəti ərzində əlavə 50 bkm qaz çıxaracağı gözlənilir. Həmçinin, “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) neft blokunun altındakı ehtiyatları hədəfləyən AÇG Dərin Qaz layihəsinin gələn ilin əvvəlində istismara verilməsi gözlənilir.

Bu layihələr Azərbaycanın illik qaz ixracını növbəti beş il ərzində 8 bkm artırmalıdır. Avropaya ixrac 2021-ci ildəki 8,1 bkm-dən 2024-cü ildə 12,9 bkm-ə qədər artıb və bu il 13,5 bkm-ə çatacağı gözlənilir.

Problemlər və Geosiyasi Məsələlər

Güclü tərəfdaşlığa baxmayaraq, problemlər var. Enerji analitiki İlham Şaban bildirir ki, Azərbaycan istehsalı artıra bilsə də, Aİ uzunmüddətli qaz müqavilələri imzalamaqda və ya boru kəməri genişləndirmələrini maliyyələşdirməkdə tərəddüd edir, bu da tədarük artımını məhdudlaşdırır. Buna görə də, Bakı Almaniyanın Uniper AG kimi şirkətlərlə birbaşa, fərdi sazişlər bağlayır ki, bu şirkət ildə ən azı 1,5 bkm qaz idxal etmək üçün 10 illik müqavilə imzalayıb.

Mərkəzi Asiya qazının, xüsusən də Türkmənistan qazının Azərbaycan üzərindən Avropaya nəql edilməsi imkanı geosiyasi məsələlər səbəbindən çətindir. Transxəzər boru kəməri və ya İran vasitəsilə genişləndirilmiş svop tədarükləri planları Rusiya və İran tərəfindən güclü müqavimətlə qarşılaşa bilər ki, bu da onların həyata keçirilməsini çətin və bahalı edir.

Rusiya şirkətlərinin, xüsusən də “Lukoil”in “Şahdəniz”dəki 10%-lik payının olması bəzi Avropa siyasətçiləri və ekspertləri tərəfindən tənqidlərə səbəb olub. Bu, Rusiya qazının sanksiyalardan yayınmaq üçün Azərbaycan vasitəsilə “yuyulması” barədə fərziyyələrə yol açıb. Tənqidçilər Aİ-nin Azərbaycanın insan hüquqları və siyasi islahatlar sahəsində irəliləyiş tələb etmədən tərəfdaşlıq sazişi imzalamaq qərarını da qeyd ediblər.

Həmçinin, qaz hasilatı artsa da, Azərbaycanın vacib AÇG neft hasilatı on ildən artıqdır ki, azalır. Lakin, BP-nin 2024-cü ilin aprelində istifadəyə verilən və gündəlik 100.000 barelə qədər neft hasil edəcəyi gözlənilən yeni 6 milyard dollarlıq Azəri Mərkəzi Şərq (ACE) platformasının işə salınması səbəbindən bu azalma sürəti yavaşıyır.

Əsas Tərəfdaş

Azərbaycan coğrafi mövqeyindən, infrastrukturundan və beynəlxalq sazişlərə sadiqliyindən istifadə edərək Avropanın enerji planlarında əsas və etibarlı oyunçu olmağa çalışır. COP29-a ev sahibliyi etməklə və azad edilmiş ərazilərini yaşıl enerji mərkəzinə çevirməyə diqqət yetirməklə, Azərbaycan öz enerji səylərini Aİ-nin uzunmüddətli dekarbonizasiya və təhlükəsizlik məqsədləri ilə uyğunlaşdırmağı, daha təhlükəsiz Avropa enerji gələcəyinin yaradılmasında öz rolunu gücləndirməyi arzulayır.