Rusiya gərginliyin artdığı bir vaxtda nəzarəti gücləndirir və qlobal səviyyədə fəaliyyətini artırır

Rusiyada baş verən son hadisələr ölkənin həm daxili, həm də beynəlxalq münasibətlərindəki mürəkkəb vəziyyəti əks etdirir. Beynəlxalq mətbuat azadlığı təşkilatlarını “arzuolunmaz” elan etməkdən tutmuş, populyar mesajlaşma tətbiqlərinə məhdudiyyətlər qoymağa qədər, Kreml bir tərəfdən daxili nəzarəti möhkəmləndirməyə, digər tərəfdən isə mürəkkəb beynəlxalq münasibətlərdə hərəkət etməyə çalışır.

İnformasiya nəzarəti və rəqəmsal suverenlik

Rusiya Ədliyyə Nazirliyi beynəlxalq jurnalist təşkilatı olan “Sərhədsiz Reportyorlar”ı (RSF) “arzuolunmaz təşkilatlar” siyahısına əlavə edib. Bu qərar Baş Prokurorluğun 2025-ci ilin iyul ayında verdiyi qərar və Roskomnadzorun 2024-cü ilin aprel ayında RSF-in saytını bloklamasından sonra verilib. RSF, 1985-ci ildə Fransada təsis edilmiş, bütün dünyada mətbuat azadlığını, jurnalistləri və internet istifadəçilərini müdafiə edən qeyri-hökumət təşkilatıdır. Təşkilatın illik “Mətbuat Azadlığı Barometri” ardıcıl olaraq Rusiyanın media azadlığında gerilədiyini göstərir. RSF-in icraçı direktoru Tibaut Brutin, bu təsnifatın müstəqil səsləri boğmaq üçün Kreml tərəfindən verilən aydın bir mesaj olduğunu, lakin bunun RSF-i susdura bilməyəcəyini və təşkilatın Rusiyanın “xəbərlər və informasiya üzərində apardığı müharibəni” araşdırmağa və ifşa etməyə davam edəcəyini vurğulayıb.

Rusiya rabitə tənzimləyicisi olan Roskomnadzor, “rəqəmsal suverenlik” istiqamətində atılan addım kimi, 2025-ci il avqustun 1-dən etibarən Telegram və WhatsApp messencerlərində zəngləri qismən məhdudlaşdırıb. Agentlik iddia edir ki, bu tədbir bu xidmətləri fırıldaqçılıq, hədə-qorxu və vətəndaşları “təxribat və terror fəaliyyətlərinə” cəlb etmək üçün istifadə edən cinayətkarları hədəfləyir. Mesencer sahiblərinə edilən çoxsaylı müraciətlərə baxmayaraq, xidmətlərin kütləvi fırıldaqçılıq və terror planları ilə bağlı hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat vermədiyi iddia edilir. Bu messencerlərin digər funksiyaları məhdudlaşdırılmasa da, Rusiya Rəqəmsal İnkişaf Nazirliyi şirkətlərin Rusiya qanunvericiliyinə əməl edəcəyi təqdirdə zənglərə girişin bərpa olunacağını bildirib.

Bundan əlavə, Rusiya alternativ olaraq milli messenceri olan “Max”-ı fəal şəkildə təşviq edir. Dövlət Dumasının bir deputatı, WhatsApp-ın Rusiya bazarından çıxarılmasını və onun yerini Max-ın tutmasını təklif edib. Bu messencer dövlət xidməti olan “Qosusluqi” vasitəsilə qeydiyyat tələb edəcək ki, bu da dövlət nəzarətini və mesajlardan başqa istifadəçi məlumatlarına potensial girişi göstərir. Şimali Osetiyadakı rəsmilərə artıq bütün rəsmi yazışmaları yalnız Max vasitəsilə aparmaq əmri verilib. İdxal əvəzetmə proqramı çərçivəsində hazırlanan Max rabitə təhlükəsizliyini artırmağı və məlumat sızmalarını azaltmağı hədəfləsə də, texniki mütəxəssislər onun dövlət nəzarətində olan telekommunikasiya operatorları ilə inteqrasiya oluna biləcəyi və istifadəçi məlumatlarını dövlət orqanlarına ötürə biləcəyi barədə xəbərdarlıq ediblər.

Daxili təhlükəsizlik və repressiya

Bloqqer İlya Varlamov Moskva məhkəməsi tərəfindən qiyabi olaraq səkkiz il müddətinə ümumi rejimli cəza koloniyasına məhkum edilib və ona 99,5 milyon rubl cərimə kəsilib. O, “Rusiya ordusu haqqında yalan məlumat yaymaqda” və “xarici agent” kimi fəaliyyətdə ittiham olunurdu. Cinayət işi 2023-cü ilin noyabrında yayımlanan, Rusiyanın Krivoy Roq və Odesanı bombalamasını müzakirə edən YouTube videosu əsasında açılıb. 2022-ci ildə Ukraynaya tammiqyaslı işğaldan sonra Rusiyanı tərk edən və müharibə əleyhdarı mövqe nümayiş etdirən Varlamov Facebook-da “Rusiya həbsxanasında oturmaq” planının olmadığını bildirib.

Fövqəladə Təhlükəsizlik Xidməti (FSB), Rusiyanın 2022-ci ilin fevralında Ukraynaya tammiqyaslı işğalı başlayandan bəri həyata keçirilən həbs əməliyyatları zamanı ən azı 70 nəfərin ölümünə səbəb olub. Bu rəqəmə Rusiyada 65, Ukraynanın işğal olunmuş Zaporojye bölgəsində dörd nəfər daxildir, Səmərədə bir nəfər isə özünü partladıb. Rəsmi və hüquq-mühafizə orqanlarına yaxın mənbələrdən məlumatları toplayan “İStories”ə görə, həlak olanlardan 44-ü Rusiya vətəndaşı, qalanları isə Mərkəzi Asiya, Qazaxıstan, Ukrayna və Belarusdan olan şəxslərdir. FSB 28 nəfəri Ukrayna kəşfiyyatı ilə əlaqədə olmaqda və ya hücum planlaşdırmaqda, 27 nəfəri isə İŞİD-lə əlaqədə olmaqda şübhəli bilib. Bu ölümlərin əhəmiyyətli bir hissəsi Şimali Qafqaz bölgələrində baş verib.

Rusiya həmçinin miqrantlara qarşı siyasətini sərtləşdirir. Sankt-Peterburq qubernatoru kölgəli məşğulluqla mübarizə, xidmət keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və Rusiya vətəndaşları, xüsusən də gənclər və tələbələr üçün iş yerlərinin yaradılması səylərini əsas gətirərək miqrantların kuryer kimi işləməsini qadağan edib. Bu qadağa daha əvvəl miqrantlara şəhərdə taksi sürməyin qadağan edilməsindən sonra gəlir. 2025-ci ilin əvvəlinə qədər Rusiyanın bir çox bölgəsində miqrantların nəqliyyat, ticarət, təhsil və tibb kimi sahələrdə işləməsinə analoji qadağalar qoyulub. Əmək miqrantlarına qarşı siyasət 2024-cü ilin mart ayında tacik vətəndaşlarının törətdiyi “Krokus City” konsert zalında baş verən terror aktından sonra əhəmiyyətli dərəcədə sərtləşdirilib. Miqrantlar kiçik qanun pozuntularına görə getdikcə daha çox “nəzarət edilən şəxslər” kimi qeydiyyata alınır, vətəndaşlıqdan məhrum etmə səbəbləri genişlənib və miqrant uşaqlarından artıq məktəbə qəbul üçün rus dili imtahanları vermələri tələb olunur. Məlumatlar həmçinin miqrant yataqxanalarına tez-tez polis basqınlarının edildiyini və saxlanılanlara Ukraynada hərbi xidmətə getmələri üçün təzyiq göstərildiyini bildirir.

Hərbi və geosiyasi hadisələr

Rusiyanın Ryazan bölgəsindəki “Elastik” silah fabrikində baş verən partlayış nəticəsində ən azı beş nəfər həlak olub, 20-yə yaxın insan yaralanıb, onlardan 10-u kritik vəziyyətdədir. Partlayış nəticəsində barıt sexinin binası tamamilə dağılıb, səbəbi isə hələlik məlum deyil. Fabrik artilleriya üçün raketlər, təyyarə silahları və sualtı qayıqlar üçün qaz generatorları da daxil olmaqla müxtəlif növ silahlar istehsal edir.

Eyni zamanda, Avropa hərbi-sənaye kompleksinin müəssisələri Rusiyanın Ukraynaya tammiqyaslı işğalından sonra genişlənmə sürətini üç dəfə artırıb. 37 şirkət üzrə 150-dən çox obyektin təhlili nəticəsində əlavə 7 milyon kvadratmetr istehsal sahəsi aşkarlanıb. Buna Almaniyanın “Rheinmetall” şirkəti ilə Macarıstanın dövlət müdafiə holdinqi arasında piyada döyüş maşınları üçün sursat istehsalı və tank sursatları istehsalının planlaşdırılması kimi böyük birgə layihələr daxildir. Qismən 500 milyon avroluq Aİ proqramı tərəfindən maliyyələşdirilən bu genişlənmə, sülh dövrü istehsalından kənara çıxaraq, davamlı müharibə üçün daha dayanıqlı sənaye bazası qurulmasına doğru strateji bir keçidi ifadə edir.

Rusiya həmçinin Valday gölü yaxınlığında yerləşən prezident Vladimir Putinin iqamətgahı ətrafında təhlükəsizliyi gücləndirərək, əsasən “Pantsir-S1” sistemləri ilə təchiz olunmuş 12 yeni hava hücumundan müdafiə mövqeyi yaradıb. Bu ərazidə tez-tez Putinin tərəfdaşı olduğuna inanılan Alina Kabayeva və onların uşaqları olur. Bu, əhalisi 20 milyondan çox olan Moskvanın daha geniş ətrafında cəmi 60 hava hücumundan müdafiə mövqeyinin müəyyən edilməsi ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir.

Beynəlxalq səviyyədə ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında 15 avqust 2025-ci il tarixində Alyaskada görüş keçirilib. Görüş zamanı ABŞ-ın birinci xanımı Melania Tramp Putinə Ukrayna və Rusiyadakı uşaqların vəziyyəti ilə bağlı, Ukraynadan qaçırılan uşaqlar məsələsini əhatə edən bir məktub verib. Tramp danışıqları “məhsuldar” və “bir çox məsələlər” üzrə razılaşmaların əldə olunduğu kimi təsvir etsə də, bir neçə əsas mövzu üzrə yekun razılaşmaların hələ əldə olunmadığını qəbul edib. Müharibə Araşdırmaları İnstitutu (ISW) hesab edir ki, Rusiya bu zirvə toplantısından Ukraynada sülhə nail olmaqdan daha çox, ABŞ və Avropa arasında fikir ayrılığı yaratmaq üçün istifadə etmək niyyətindədir. Rusiya rəsmiləri NATO üzvlüyünün qarşısını almaq, Ukrayna hökumətini prorusiya hökuməti ilə əvəz etmək və ölkəni demilitarizasiya etmək kimi əsas məqsədlərindən güzəştə getmək niyyətində olmadıqlarını bildiriblər. Rusiya, münaqişəni dondurmaq və uzunmüddətli sülh danışıqlarına yol açmaq məqsədilə, Zaporojye və Xerson bölgələrində Rusiya hücum əməliyyatlarının dayandırılması müqabilində Ukraynadan Donetsk və Luqanskdan qoşunlarını çıxarmağı tələb edib.

Ermənistan və ABŞ arasında “EAGLE PARTNER 2025” birgə hərbi təlimləri 2025-ci il avqustun 12-də başlayıb. Beynəlxalq sülhməramlı missiyalara hazırlıq məqsədi daşıyan bu təlimlər avqustun 20-dək davam edəcək və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin sülhməramlı briqadasının, ABŞ-ın Avropa və Afrikadakı quru qoşunlarının və Kanzas Milli Qvardiyasının personalını əhatə edəcək.

2025-ci il avqustun 8-də Rusiya ilə Gürcüstan arasında 2008-ci ilin beşgünlük müharibəsinin 17-ci ildönümü qeyd olunub. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində Gürcüstanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünə tam dəstəyini bir daha təsdiqləyib. Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidze sülhün Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməyin yeganə yolu olduğunu bildirib və separatçı bölgələrin müstəqilliyinin hər hansı birbaşa və ya dolayı yolla tanınmasını rədd edib. Abxaziya və Cənubi Osetiya bölgələri Gürcüstan və onun beynəlxalq tərəfdaşları tərəfindən Rusiya Federasiyası tərəfindən işğal olunmuş hesab olunur və yalnız bir neçə ölkə onların müstəqilliyini tanıyır. 2008-ci il münaqişəsi əhəmiyyətli itkilərə və əhalinin yerdəyişməsinə səbəb olub.

Nəhayət, Rumıniya səlahiyyətliləri “OMV Petrom” neft emalı zavodu üçün nəzərdə tutulmuş Azərbaycan xam neftinin çirklənməsində mümkün Rusiya təxribatını araşdırır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə nəql edilən neftdə təhlükəli dərəcədə yüksək xlor səviyyəsi aşkarlanıb ki, bu da neft emalı zavodunun infrastrukturunda ciddi korroziyaya səbəb ola və milli yanacaq təchizatı böhranına gətirib çıxara bilərdi. Çirklənmə planlı keyfiyyət yoxlamaları zamanı aşkarlansa da, mənbələr boru kəmərinə xlor inyeksiyasının Rusiyanın hibrid müharibə taktikasının bir forması ola biləcəyini və bunu enerji infrastrukturuna qarşı əvvəlki düşmən hərəkətləri ilə müqayisə edir. İtaliya və Çexiya da daxil olmaqla digər Avropa ölkələri də eyni partiyadan çirklənmiş xam neft alıblar.