Paşinyan: "Tramp Marşrutu"nun Tikintisinə Gələn İl Başlayacağıq.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan

Yerevan: Eksklav məsələsi yalnız sərhədlərin delimitasiyasından sonra müzakirə olunacaq.

Paşinyan Qarabağ üzrə sülh danışıqları sənədlərini açıqlayacağını bəyan etdi.

Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək "Tramp Marşrutu"nun Ermənistandan keçən hissəsinin tikintisinə gələn il başlanılacağını bildirib.

O, bu bəyanatı noyabrın 12-də Parlamentdə deputatların suallarını cavablandırarkən verib.

"Bu ilin sonuna qədər bütün detalları kağız üzərində yekunlaşdırmalıyıq. Məqsədimiz 2026-cı ilin birinci yarısında razılığa gəlmək, ikinci yarısında isə tikintiyə başlamaqdır. Plan budur," Baş Nazir deyib.

Paşinyan bu cür layihələrin tez-tez gecikmələrlə üzləşdiyini qeyd edib.

O, marşrutun dəmir yolu hissəsinin köhnə sovet dövrü xətti ilə çəkiləcəyini, çünki başqa bir istiqamətdə yeni dəmir yolu çəkməyin "mənası olmadığını" deyib. Paşinyan əlavə edib: "Qaz kəməri və elektrik xətləri isə onun şimalından keçəcək."

Bundan əvvəl Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev “Tramp Marşrutu”nun Azərbaycandan keçən dəmir yolu hissəsinin bu ilin sonuna qədər Ermənistan sərhədinə çatdırılacağını bildirmişdi.

Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişi ilkin olaraq paraflanıb. Sənəd iki ölkə arasında münasibətlərin qurulmasını və sülhün təmin edilməsini nəzərdə tutur.

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp Vaşinqtonun Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək “Tramp Marşrutu”nun 99 illiyə ABŞ-a icarəyə verilməsini nəzərdə tutan sənədi, eləcə də hər iki ölkə ilə digər sazişləri imzaladığını elan edib.

Ermənistan Parlamentinin vitse-spikeri Ruben Rubinyan jurnalistlərə deyib: “Sərhədlərin delimitasiyası və eksklav məsələsi ilə bağlı ciddi yeniliklər yoxdur”. O, "Komissiyalar son vaxtlar görüşməyib və heç bir yeni inkişaf yoxdur," deyərək müxalifətin Azərbaycana yeni güzəştlər verilməsi ilə bağlı iddialarını cəfəngiyyat adlandırıb.

Jurnalistlər Rubinyandan Azərbaycan eksklavları geri qaytarılarsa, Ermənistanın strateji yolları məsələsini necə həll etməyi planlaşdırdığını soruşublar. Narahatlıq ondan ibarətdir ki, eksklavlarla birlikdə Azərbaycan Ermənistanı Gürcüstanla birləşdirən magistral yolun iki kilometrdən çox hissəsinə, eləcə də İrana gedən yolun bir hissəsinə nəzarəti ələ keçirə bilər.

Rubinyan deyib ki, eksklavlarla bağlı bütün məsələlər Ermənistan və Azərbaycan sərhədlərinin delimitasiyası komissiyaları tərəfindən müzakirə olunmalıdır. O, Ermənistan konstitusiyasının bunu tələb etdiyini qeyd edərək, ərazi mübadiləsi barədə qərar verilərsə, "bu, yalnız referendumdan sonra baş verə bilər" əlavə edib.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Ayxan Hacızadənin dörd Azərbaycan eksklavının geri qaytarılmasının Bakı üçün prioritet olduğunu bildirməsindən sonra Ermənistanda eksklavların mümkün geri qaytarılması və ya mübadiləsi ilə bağlı müzakirələr güclənib.

Cavab olaraq, Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan Facebook-da yazıb: "Delimitasiya prosesi Artsvaşen və Ermənistan Respublikasının digər işğal olunmuş suveren ərazilərini bizə bərpa etməlidir."

APA xəbər agentliyinə müsahibəsində Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Ayxan Hacızadə Qazax rayonunun üç kəndinin və Naxçıvandakı Kərki kəndinin Azərbaycana qaytarılmasının "prioritet olduğunu" deyib. O, əlavə edib ki, məsələ Ermənistan və Azərbaycan sərhədlərinin delimitasiyası komissiyaları tərəfindən həll edilməlidir.

Dörd eksklavın — Kərki, Yuxarı Əskipara, Sofulu və Barxudarlının mümkün geri qaytarılması Ermənistanda narahatlıq doğurub. Bu ərazilər Azərbaycana təhvil verilərsə, Ermənistanı Gürcüstan və İranla birləşdirən strateji əhəmiyyətli yolların bir neçə hissəsi Azərbaycanın nəzarəti altına düşəcək. Buna görə də, Ermənistan rəsmiləri bir neçə ildir ki, mümkün ərazi mübadiləsi ehtimalını müzakirə edirlər.

‘Artsvaşen haqqında susqun qala bilmərik — bu, bizim torpağımızdır’

Ermənistan Milli Məclisinin vitse-spikeri Ruben Rubinyan deyib:

“Artsvaşen bizim ərazimizdir. Artsvaşeni geri qaytarmaq ehtiyacından danışmaq mənim konstitusiya vəzifəmdir, çünki bu, bizim torpağımızdır. Mən Artsvaşen haqqında, həm də Cermuk, Sünik və Tavuşda işğal olunmuş ərazilər haqqında susqun qala bilmərəm."

O, həmçinin Baş Nazirin əvvəlki bəyanatına istinad edərək vurğulayıb ki, “Ermənistanın Artsvaşenə və hazırda Azərbaycan tərəfindən işğal olunmuş digər ərazilərə qanuni hüququnda heç bir şübhə yoxdur”.

‘Mübadilə məsələsi hazırda nəzərdən keçirilə bilməz’

Parlamentin xarici əlaqələr komissiyasının rəhbəri Sargis Handanyan da eksklav məsələsinin delimitasiya prosesi çərçivəsində həll edilməli olduğunu bildirib:

“Gizlətməli olduğumuz heç bir gizli mövzu yoxdur. Hazırda mübadilə məsələsi nəzərdən keçirilə bilməz, çünki əvvəlcə eksklavlar delimitasiya edilməlidir. Bunun nə vaxt baş verəcəyi bəlli deyil. Delimitasiyanın öz mərhələləri var,” Handanyan deyib.

O, delimitasiya və demarkasiya prosesinin aşağıdakı mərhələləri əhatə etdiyiniizah edib:

delimitasiya,

müvafiq protokolların təsdiqi,

Ermənistan və Azərbaycan arasında dövlət sərhədi haqqında sazişin imzalanması və ratifikasiyası,

demarkasiya işlərinin aparılması.

“Daha sonra Ermənistan və Azərbaycan eksklav məsələsini necə həll edəcəklərinə qərar verməli olacaqlar. Əgər hər hansı mərhələdə ərazi mübadiləsi barədə qərar verilərsə, Ermənistan qanunlarına görə, bu, referendum olmadan baş verə bilməz. Bu məsələ ilə bağlı referendum keçirilməlidir,” millət vəkili deyib.

Delimitasiya komissiyalarının işindən danışan Handanyan, sonuncu görüşün sentyabrda keçirildiyini və “Tramp Marşrutu” (TRIPP) layihəsi ilə əlaqədar olduğunu qeyd edib. O, növbəti iclaslarda eksklav məsələsinin müzakirə ediləcəyini gözləyir.

"Bu, tamamilə komissiyaların səlahiyyətinə aiddir. Burada siyasi və ya geosiyasi kontekst yoxdur," Handanyan vurğulayıb.

‘Sərhəd xəttinin optimallaşdırılması’ imkanı var

Yerevan və Bakı 2024-cü ilin avqustunda Ermənistan-Azərbaycan sərhədlərinin delimitasiyası komissiyalarının birgə işinin qaydaları barədə razılığa gəliblər. Sənədə görə, hər iki tərəf delimitasiyanı 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında həyata keçirəcək. Bu o deməkdir ki, Ermənistan və Azərbaycan bir-birini keçmiş sovet respublikalarının sərhədləri daxilində qarşılıqlı olaraq tanıyır.

Qaydalar delimitasiya prosesinin texniki və əsas hissələrini ətraflı şəkildə izah edən yeddi maddədən ibarətdir. Ermənistan və Azərbaycan işləri zamanı bütün müvafiq xəritəçəkmə sənədlərindən istifadə edəcəklər.

Tərəflər həmçinin sərhəd xəttinin optimallaşdırılması imkanı barədə razılığa gəliblər. Xüsusilə, bu, aşağıdakıları əhatə edə bilər:

sərhəd yaşayış məntəqələrinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi,

mühəndislik, enerji, nəqliyyat və digər infrastrukturun qorunması,

su ehtiyatlarının idarə edilməsi.

Siyasi analitik Qarik Keryan hesab edir:

“Artsvaşen yalnız Azərbaycan eksklavları da geri qaytarılarsa, Ermənistana qaytarıla bilər.

Artsvaşenin Ermənistanla birləşdirilməsi, əlbəttə ki, ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası baxımından müsbətdir. Lakin bu, Ermənistanın eksklavları Azərbaycana təhvil verəcəyi təqdirdə üzləşə biləcəyi strateji, iqtisadi və ya digər potensial itkilərlə müqayisə edilə bilməz.

Ən yaxşı həll yolu diplomatiya vasitəsilə qarşılıqlı razılığa gəlmək, Artsvaşeni və eksklavları gündəmdən çıxarmaqdır."

"Demokratik Alternativ" partiyasının lideri Suren Surenyants qeyd edir:

“Artsvaşen məsələsi heç vaxt, ən azı Azərbaycan tərəfindən danışıqlar masasına gətirilməyib. Halbuki, Azərbaycan eksklavları Bakının tələblər siyahısına çoxdan daxil edilib.

Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Paşinyan artıq razılıq verib və ya sadəcə müqavimət göstərməyi dayandırıb.

Eksklavların geri qaytarılması Ermənistanın təhlükəsizliyi və institusional sabitliyi üçün fəlakət ola bilər.

Bu, aşağıdakıları ifadə edəcək:

Azərbaycanın Ermənistan ərazisində hüquqi və fiziki mövcudluğunun bərpası,

sərhəd qeyri-sabitliyi və logistik problemlər,

münaqişənin Ermənistan ərazisinə keçməsi, dövlətçiliyinin təməlləri altına risk qoyulması.

Bu, sülh konsepsiyası deyil, Azərbaycanın Ermənistana nəzarət etməsi üçün yeni bir mexanizmdir."

Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı əsas danışıqlar sənədlərinin bu ilin sonuna qədər ictimaiyyətə açıqlanacağını elan edib. O, bunu keçmiş prezidentlər Robert Köçəryan və Serj Sarqsyanın son bəyanatlarına cavab olaraq etdiyini bildirib.

Paşinyan onların çıxışlarını Qarabağ münaqişəsindən Ermənistan dövlətçiliyini zəiflətmək üçün vasitə kimi istifadə etdiklərinin etirafı adlandırıb.

"Bütün sülh təklifləri zənciri qısaltmağa yönəlmişdi və bu, Ermənistanın sonu demək idi," Baş Nazir öz Facebook səhifəsində yazıb.

Paşinyan iddia edir ki, Ermənistan bu ssenaridən yalnız xalqın instinkti və həlak olanların fədakarlığı sayəsində yayına bilib.

Keçmiş prezidentlər ayrı-ayrılıqda Paşinyanın 2020-ci il İkinci Qarabağ Müharibəsi və sonrakı danışıqları idarə etməsini tənqid ediblər. Robert Köçəryan Ermənistanın 2019-cu ildə danışıqlardan imtina etdiyini və prosesin münaqişəyə səbəb olmaq üçün planlaşdırıldığını iddia edib. Serj Sarqsyan isə Ermənistan ordusunun zəifləməsinin, diplomatik passivliyin və Azərbaycanın kəşfiyyat üstünlüyünün müharibəyə gətirib çıxardığını deyib.

Köçəryan həmçinin qeyd edib ki, müharibəni bitirən atəşkəs sazişi Ermənistana Qarabağa nəzarəti saxlamaq imkanı verirdi:

O deyib: "Biz o zaman həmin sənədi qəbul etməli və onu həyata keçirmək üçün çalışmalı idik."

Paşinyan cavab verib: Köçəryan və Sarqsyanın son bəyanatları bir daha sübut edir ki, Qarabağ məsələsi Ermənistana nəzarət etmək istəyən bəzi insanların əlində idi. Onlar bu məqsədi "xalqların hüquqları" və "tarixi ədalət" kimi ifadələrin arxasında gizlətdilər.

Baş Nazir əlavə edib ki, danışıqlar sənədləri ilin sonuna qədər açıqlanacaq və hər şey daha aydın olacaq.

Paşinyanla keçmiş prezidentlər arasındakı bu mübahisə 2026-cı ilin iyun ayında keçiriləcək parlament seçkiləri ərəfəsinə təsadüf edir. Gərginlik həmçinin Ermənistan və Azərbaycanın 2025-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda ilkin razılaşma imzalayaraq sülh sazişinə razılıq verməsindən sonra artıb.

Ermənistan müxalifəti sülh sazişini qəbul etmir və onu birtərəfli güzəşt adlandırır. Müxalifətə görə, sənəd Ermənistanın təhlükəsizliyini nəzərə almadan, Bakıya verilən güzəştlər əsasında qurulub.