G7 ölkələri Fələstini tanımaqla hədələyərkən beynəlxalq təzyiq artır

Böyük Britaniyanın Baş naziri Keir Starmer

Böyük Britaniya, Kanada və Fransa daxil olmaqla, bir neçə G7 ölkəsi sentyabr ayında Fələstin dövlətini tanıyacağını elan etdikcə İsrail üzərində beynəlxalq təzyiq artır. Bu diplomatik addımlar Qəzzadakı humanitar böhranla bağlı artan qlobal qəzəb fonunda atılır və həm İsrail, həm də ABŞ tərəfindən bu addımları terrorizmə mükafat kimi qiymətləndirən sərt qınamalarla qarşılanır.

Mövcud diplomatik gərginlik 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS-ın cənubi İsrailə hücumu ilə başlayan davamlı münaqişə fonunda baş verir. Hücum nəticəsində təxminən 1200 nəfər həlak olmuş və 250-dən çox girov götürülmüşdü. Buna cavab olaraq, İsrail Qəzzada hərbi əməliyyatlara başlamışdır ki, HƏMAS-ın nəzarətində olan ərazinin səhiyyə nazirliyinin məlumatına görə, bu əməliyyatlar 60 000-dən çox insanın ölümünə, o cümlədən aclıqdan həlak olan 154 nəfərin ölümünə səbəb olmuşdur. Geniş yayılmış dağıntılar və humanitar yardımların məhdudlaşdırılması beynəlxalq tənqidlərin artmasına və hətta Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin bir neçə HƏMAS komandirinə və İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahuya qarşı həbs qərarı çıxarmasına səbəb olmuşdur.

Əhəmiyyətli bir diplomatik dəyişiklik çərçivəsində bir neçə böyük Qərb ölkəsi indi Fələstin dövlətini tanımaq planlarını fəal şəkildə nəzərdən keçirir və ya bunu etməklə hədələyir.

İyulun 29-da Böyük Britaniyanın Baş naziri Keir Starmer şərtli bir bəyanat verərək, İsrail “Qəzzadakı dəhşətli vəziyyətə” son qoymaq üçün “konkret addımlar” atmayacağı təqdirdə sentyabrda Fələstin dövlətini tanıyacağını bildirib. Starmer bu addımların atəşkəsə razılıq vermək, iki dövlətli həlli təmin edən uzunmüddətli, davamlı sülhə sadiq qalmaq və BMT-nin yardım çatdırılmasını bərpa etməsinə icazə vermək olduğunu qeyd edib. Onun mətbuat brifinqi zamanı etdiyi bəyanat, ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə Şotlandiyada birgə çıxışından sonra gəldi. Həmin çıxışda Starmer Britaniya ictimaiyyətinin “Qəzzadakı aclıqdan əziyyət çəkən insanların görüntülərindən dəhşətə gəldiyini” qeyd etmişdi.

Böyük Britaniyadan fərqli olaraq, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron İsrail üçün bu qərarın qarşısını almaq üçün heç bir xüsusi şərt qoymadan sentyabr ayında Fələstin dövlətini tanıma niyyətini açıqlayıb.

Onlardan sonra, Kanada Baş naziri Mark Karney iyulun 30-da ölkəsinin BMT-nin qarşıdan gələn iclasında Fələstin dövlətini tanımaq planında olduğunu bildirib. O, Qəzzada insan əzablarının “dözülməz” səviyyəsini vurğulayaraq, sahədəki reallıqların “Fələstin dövləti perspektivinin gözlərimiz önündə əriyib getməsi” demək olduğunu bildirib. Karneynin qərarı həmçinin Fələstin Muxtariyyətinin idarəetmə islahatları aparacağına və 2026-cı ildə HƏMAS-ın kənarlaşdırılacağı ümumi seçkilər keçirməyə hazır olduğuna dair zəmanətlərə əsaslanır.

G7 ölkələrinin bəyanatları dərhal sərt tənqidlə qarşılandı.

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Starmerin bəyanatını “HƏMAS-ın vəhşi terrorizminə mükafat” kimi qınadı və xəbərdarlıq etdi ki, “bu gün İsrail sərhədindəki cihadçı dövlət sabah Böyük Britaniyanı təhdid edəcək”. O əlavə etdi: "Cihadçı terrorçulara qarşı sakitləşdirmə siyasəti həmişə uğursuzluğa düçar olur."

ABŞ prezidenti Donald Tramp bu fikri təkrarlayaraq, Fələstini tanımaq “HƏMAS-ı mükafatlandırmaq olar” və əlavə etdi: “Düşünmürəm ki, onlar mükafatlandırılmalıdır”. Bu mövqe ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammi Bryus tərəfindən də vurğulandı və o, Starmerin planını “7 oktyabr qurbanlarına bir şillə” adlandırdı.

"Böyük yeddilik"in diplomatik addımları Avropada artan daha geniş təzyiq dalğasının bir hissəsidir.

İyulun 31-də Almaniyanın xarici işlər naziri Yohann Vadeful qeyd etdi ki, İsrail getdikcə beynəlxalq arenada azlıqda qalır, çünki “Avropa dövlətləri də daxil olmaqla, getdikcə daha çox ölkə ilkin danışıqlar prosesi olmadan belə Fələstin dövlətini tanımağa hazırdır”.

İsveç və Hollandiya daha birbaşa iqtisadi təzyiq tətbiq etməkdə israrlıdırlar. İsveçin Baş naziri Ulf Kristersson Avropa İttifaqını İsrail ilə assosiasiya sazişinin ticarət hissəsini dayandırmağa çağıraraq, İsrailin Qəzzada humanitar öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini bildirib. Eynilə, iyulun 30-da Hollandiyanın xarici işlər naziri Kaspar Veldkamp parlamentinə bildirib ki, İsrail beynəlxalq humanitar hüquqa əməl etməsə, onun ölkəsi ticarətin dayandırılmasını müdafiə edəcək.

Münaqişəyə beynəlxalq reaksiya da özünü unikal yollarla göstərir. Çeçenistanda hakimiyyət orqanları şəxsi xeyriyyə fondundan Fələstinə pul toplaması fəaliyyətini dayandırıb, şəffaflığın olmaması və vəsaitlərin “qadağan olunmuş təşkilatların” əlinə keçmə riski olduğunu əsas gətiriblər. Bu barədə iyulun 30-da Çeçenistanın Milli Siyasət, Xarici Əlaqələr, Mətbuat və İnformasiya naziri Əhməd Dudayev elan edib.

Dudayevin sözlərinə görə, bütün yardımlar indi rəsmi Əhmət Kadırov Fondu vasitəsilə kanallaşdırılmalıdır ki, bu fond artıq ehtiyacı olanlara 600 milyon rubl (7.5 milyon dollar) göndərib. Bununla belə, insan haqları təşkilatları və müstəqil media orqanları qeyd ediblər ki, bu fond həm ABŞ, həm də Aİ tərəfindən sanksiyalar altındadır və işdən çıxarılma təhdidi altında dövlət işçilərindən “bağışlar” alması ilə tanınır.

Bu addım Çeçenistanın lideri Ramzan Kadırovun münaqişə başlayandan bəri fələstinliləri açıq şəkildə dəstəklədiyi bir vaxtda atılıb. Dudayev 2024-cü ilin sonunda 209 fələstinli qaçqının yaşadığı Çeçenistanda Fələstin Milli-Mədəni Muxtariyyətinin yaradıldığını da elan etmişdi. Analitiklər hesab edirlər ki, bu təşəbbüs həm Fələstinə dəstəyi nümayiş etdirmək, həm də qaçqın problemini həll etmək cəhdidir.

Artan iqtisadi sanksiyalar çağırışları və Qəzzada davam edən humanitar böhranla yanaşı, diplomatik bəyanatların üst-üstə düşməsi İsrail üzərində yeni beynəlxalq təzyiq səviyyəsini göstərir. ABŞ öz dəstəyində möhkəm dayansa da, digər G7 və Avropa ölkələrinin vahid mövqeyi İsrail üçün yeni bir beynəlxalq təcrid mərhələsinin siqnalını verə bilər, burada dünya gücləri indi iki dövlətli həll yoluna doğru daha qətiyyətli və potensial olaraq geri dönməz addımlar atmağa hazırdır.