Azərbaycanın “Qərbi Azərbaycan” Mövqeyi

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev.

Xülasə

Azərbaycan “Qərbi Azərbaycan” adlanan dövlət səviyyəli bir mövqeni irəli sürür. Bu mövqe, Ermənistanın bəzi hissələrini tarixi və qanuni olaraq Azərbaycana aid olduğunu iddia edərək yenidən şərh edir. Bu səy tarixin yenidən yazılması, mədəni elementlərin mənimsənilməsi, təhsilin dəyişdirilməsi, xaricdəki şəxslərlə iş, ictimai təbliğat və beynəlxalq səviyyədə xüsusi mesajların göndərilməsini özündə birləşdirir. Bu, Ermənistanla danışıqlarda daha çox güc qazanmağı hədəfləyir. O, həmçinin Qarabağ/Artsax da daxil olmaqla, ermənilər üçün beynəlxalq müdafiəyə olan dəstəyi zəiflətməyə çalışır. Məqsəd Ermənistan ərazilərinə dair iddiaları Azərbaycan və region daxilində normal qəbul edilən bir fikrə çevirməkdir. Müstəqil hesabatlar və sızan sənədlər Bakı hökuməti tərəfindən yüksək səviyyəli koordinasiya və maliyyələşdirməyə işarə edir.

Bu mövqe Azərbaycanın danışıqlara və sülhə dair ictimai çağırışları ilə ziddiyyət təşkil edir. Azərbaycan Ermənistanla yola getməkdən danışsa da, Azərbaycan daxilindəki bir çox mesaj (dərsliklər və dövlət mediası kimi) öz ərazisini genişləndirmək ideyasını təşviq edir. Bu ziddiyyət davamlı sülhü çətinləşdirir. O, səhvlər ehtimalını artırır, ermənilərin özlərini daha az təhlükəsiz hiss etməsinə səbəb olur və digərlərinin vasitəçiliyə kömək etməsini çətinləşdirir.

1. Nədir və Necə Başladı

Nədir: “Qərbi Azərbaycan” Azərbaycanda Ermənistanı (və Sünik/Zəngəzur və Sevan gölü/Göyçə kimi xüsusi əraziləri) nəzərdə tutmaq üçün istifadə olunan bir termindir. O, Ermənistanın Azərbaycanın bir hissəsi olmalı olduğunu demək üçün istifadə edilir. Bu fikir 2020-ci il müharibəsindən sonra daha geniş yayılmışdır. Hökumət rəsmiləri və media bunu istifadə etmişdir. O, seçilmiş tarixi faktları və simvolik hərəkətləri istifadə edərək Ermənistan ərazilərini Azərbaycan ərazisi kimi təqdim edir.

Necə əlaqələndirilir: 2025-ci ildə aparılan araşdırmalar sızan sənədləri və nümunələri göstərdi ki, Azərbaycan prezidentinin ofisi tərəfindən “Qərbi Azərbaycan” ideyasını beynəlxalq səviyyədə təşviq etmək üçün koordinasiya və maliyyələşdirmə mövcuddur. Bu, tez-tez mədəni layihələr kimi maskalanır. Bu materiallar, sadəcə insanların bu hissləri səmimi şəkildə yaşaması əvəzinə, planlaşdırılmış bir kommunikasiya strategiyasına işarə edir.

2. Nəyə Nail Olmağa Çalışır

Bu mövqe bir-biri ilə əlaqəli bir neçə məqsədə xidmət edir:

Danışıqlarda daha güclü mövqe: Ermənistan torpağının Azərbaycan torpağı olduğunu iddia etməklə, Bakı danışıqlarda Ermənistanın mövqeyini zəiflətmək istəyir. O, həmçinin ermənilər üçün xüsusi statusa dair beynəlxalq dəstəyi azaltmağı və Ermənistanı güzəştlərə getməyə (məsələn, Azərbaycana dəhliz vermək və ya Azərbaycan tərəfindən müəyyən edilmiş sərhəd şərtləri ilə razılaşmaq) təşviq etmək istəyir.

Ölkə daxilində dəstək və millətçilik: Bu mövqe 2020–2023-cü illərdəki hərbi qazanclardan sonra millətçilikdən istifadə edərək Azərbaycan daxilində siyasi dəstəyi artırır. O, ümumi düşmən yaratmağa kömək edir. O, həmçinin hökumətin son hərbi və siyasi hərəkətlərinin səbəblərini dəstəkləyir.

Ərazi iddialarını normallaşdırmaq: Təhsil, abidələr və mədəni proqramlar vasitəsilə bu iddiaların yavaş-yavaş normal görünməsini təmin etməklə, məqsəd əgər Azərbaycan gələcəkdə ərazi hərəkətləri etmək qərarına gələrsə, bunun siyasi xərcini azaltmaqla əhalinin bu əraziləri Azərbaycanın bir hissəsi kimi qəbul etməsini təmin etməkdir.

Siyasi mesajlar göndərmək: Bu səy regional oyunçulara (Türkiyə, Rusiya, İran) və xaricdəki azərbaycanlılara Azərbaycanın ciddi olduğunu göstərir. O, beynəlxalq ictimaiyyəti Azərbaycanın tarixi hadisələrə dair versiyasını qəbul etməyə inandırmağa çalışır.

3. Necə Təşviq Edilir

İctimai təbliğat, simvolik hərəkətlər və informasiya səyləri daxil olmaqla müxtəlif üsullardan istifadə olunur:

Azərbaycan Daxilində

Dərsliklər və təhsil: Məktəb proqramları erməni torpaqlarının keçmişdə Azərbaycan torpaqları olduğunu göstərən xüsusi tarixi hekayələri təşviq edir. Bu, gənc nəslin tarixi necə xatırladığını və öz kimliyini necə gördüyünü dəyişir.

Abidələr və muzeylər: Hökumət mədəniyyət abidələrini mənimsəyən abidələr və irs layihələri yaradır. Bu layihələr bu yerlərin Azərbaycana məxsus olduğunu ictimaiyyətə göstərir.

Dövlət mediası: Azərbaycan daxilindəki media iddiaları yayır və bəzən sərt sözlərdən istifadə edərək erməniləri düşmən kimi təsvir edir və onlara qarşı hərəkətləri əsaslandırır.

Beynəlxalq Səviyyədə

İctimai təbliğat və saxta təşkilatlar: Sızan sənədlər xaricdəki “Qərbi Azərbaycan” səylərini humanitar və ya mədəni kimi təqdim etmək üçün maliyyələşdirmə və koordinasiyanı göstərir. Buraya ideyaya kənardan dəstək vermək üçün nəzərdə tutulmuş konfranslar və araşdırma mərkəzləri daxildir.

Xaricdəki qruplar və lobbiçilik: Xaricdəki azərbaycanlı qruplar, ödənişli natiqlər və dəstəkləyici beyin mərkəzləri məqalələr yazmaq, konfranslarda iştirak etmək və ya digər ölkələrdə qərar qəbul edənlərə təsir etmək üçün istifadə olunur.

Onlayn kampaniyalar: Jurnalistlərə, ekspertlərə və bütün dünyadakı rəsmilərə təsir etmək üçün xüsusi açar sözləri, xəritələri və hekayələri yayan təşkilatlanmış məzmun mövcuddur. Həm əsl, həm də ödənişli yayımın sübutları var.

4. Regional Sabitliyə Necə Təsir Edir

Təcili təsirlər

Daha çox şübhə və narahatlıq: Bu mövqe Ermənistanda siyasi və sosial narahatlığı artırır. O, etimad qurmağı və sərhədlər üzrə razılığa gəlməyi çətinləşdirir.

Qeyri-bərabər danışıqlar: Nəyin danışıqlar üçün açıq olduğunu dəyişdirməklə, Azərbaycan daxildə qəbul edilməsi daha asan olan qeyri-bərabər güzəştlər tələb edə bilər.

Gələcəkdəki risklər

Ərazi iddialarının qəbulu: Əgər bu mövqe qəbul edilərsə, sərhədləri daha çox mübahisəyə açıq edə bilər. Bu, Azərbaycanın gələcəkdə vəziyyəti yerində dəyişdirməyə çalışması ehtimalını artırır.

Regional təhlükəsizlik məsələləri: Digər ölkələr (Türkiyə, Rusiya, İran) bu güc dəyişikliklərinə əsaslanaraq öz siyasətlərini dəyişdirə bilərlər. Qonşu ölkələr təhlükəsizlik razılaşmalarına cəlb edilə bilər.

Vasitəçilik üçün daha az yer: Beynəlxalq vasitəçilər Azərbaycanın mesajları kompromisə zidd olduğu təqdirdə etibar qazanmaqda daha çox çətinlik çəkə bilərlər.

5. Sülh Danışıqları və Daxili Mesajların Bir-Birinə Ziddiyyəti

Azərbaycanın danışıqlara və sabitliyə dair ictimai çıxışları ilə Ermənistanı “Qərbi Azərbaycan” kimi təqdim edən daxili mesajları arasında açıq bir fərq var.

İctimai təbliğat və daxili təhsil: Rəsmilər danışıqlardan danışarkən, məktəblər və abidələr tanınmış sərhədlərlə ziddiyyət təşkil edən tarixi iddiaları yayır. Bu, iki fərqli mesaj yaradır. Bu, danışıqlarda güzəştə getmək daxildə siyasi cəhətdən çətinləşdiyi üçün Azərbaycana etibar etməyi çətinləşdirir.

Beynəlxalq açıqlıq və daxili təhlükəsizliyə diqqət: Beynəlxalq auditoriyalara sülhə açıq olduğunu bildirsə də, Azərbaycan mediası erməniləri təhlükəsizlik riski kimi təsvir etməyə davam edir. Bu, onun beynəlxalq vədlərinin yalnız nümayiş üçün olduğunu göstərir.

Saxta dəstək: Mədəni kimi təqdim edilən “Qərbi Azərbaycan” səylərinin maliyyələşdirilməsi haqqında hesabatlar, əsl icma fəaliyyətində gözlənilən açıqlıqla ziddiyyət təşkil edir. Bu, kənar tərəfdaşların bilmədən dövlət rəvayətlərini dəstəkləməsinə səbəb olur.

Bu fərqlər qeyri-müəyyənlik yaradır. Xarici tərəfdaşlar güzəştlərin davamlı olacağına əmin ola bilməz, ermənilər isə sülh təkliflərini potensial tələ kimi görürlər.

6. Siyasət və Vasitəçilik üçün Bunun Mənası Nədir

Yoxlama və şəffaflıq: Gələcək iddiaları əsaslandırmaq üçün daxili rəvayətlərin istifadə edilməsi riskini azaltmaq üçün istənilən razılaşma aydın, yoxlanıla bilən zəmanətləri və monitorinqi əhatə etməlidir.

İnformasiya və açıq dialoq: Beynəlxalq oyunçular dövlət tərəfindən idarə olunan revizionizmin qarşısını almaq üçün müstəqil tarixi araşdırmaları və mədəni mübadilələri dəstəkləməlidir. Bu proqramlar siyasi məqsədlər üçün istifadə edilməsinin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmalıdır.

Qrupların diqqətli müayinəsi: Təşkilatlar xaricdə qərəzli rəvayətləri təşviq edən təşkilatlarla işləyərkən diqqətli olmalıdırlar. Onlar maliyyələşdirmənin və dövlət aktorları ilə əlaqələrin şəffaflığını tələb etməlidirlər.

Fokuslanmış etimad quruculuğu: Qorxunu və ərazi iddialarının siyasi faydasını azaldan praktik addımlara diqqət yetirin.

Regional idarəetmə: Qərəzli rəvayətləri təsadüfən dəstəkləməmək üçün üçüncü tərəflərdən koordinasiyalı cavabları təşviq edin.

7. Sürətli Tövsiyələr

Beynəlxalq “Qərbi Azərbaycan” tədbirlərinə icazə verməzdən əvvəl qruplardan maliyyələşdirmə və təşkilati əlaqələri tam bölüşmələrini tələb edin. Sülh razılaşmalarına dəstəyi erməni hüquqlarına hörmət edən hüquqi zəmanətlərə əsaslandırın. Təhsilin sui-istifadəsinin qarşısını almaq üçün münaqişəyə həssaslıq qaydaları ilə birgə araşdırma layihələrini maliyyələşdirin. Mesajları araşdırmaq üçün media biliklərini gücləndirin və müstəqil mətbuatı dəstəkləyin. Ərazi rəvayətlərinin istifadə etdiyi problemləri azaltmaq üçün sərhəd danışıqları zamanı yerli hüquqları qoruyun.

8. Məhdudiyyətlər və Mənbələr

Bu hesabat 2024–2025-ci illər arasında tapılan ictimai hesabatları, təhlilləri və media işıqlandırılmasını birləşdirir. O, sızan sənədlərə, beynəlxalq mətbuata və təhlilə əsaslanır. Bəzi iddialar sübutlara və rəsmi bəyanatlara əsaslanır. Sənədlərə istinad edərkən, oxucular onların yuxarıdakı tarixə qədər cari olduğunu və yoxlanılmalı olduğunu nəzərə almalıdırlar.