Azərbaycanla dostluq üçün Yüz Milyon Dollar "Qara Dəliyə" Getdi - The Insider

Vladimir Putin "prezident administrasiyasının işini optimallaşdırmaq məqsədilə" xarici ölkələrlə regionlararası və mədəni əlaqələr üzrə prezident administrasiyasını ləğv etdi. Onun yerinə PA daxilində strateji tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq üzrə idarə yaradılacaq. Kremlin sabiq SSRİ ölkələrində "yumşaq güc" adlanan siyasəti təşviq etməsi uğurlu olmadı və bu, təəccüblü deyil: The Insider layihəsindən olan araşdırmaçı jurnalistlərin aşkar etdiyi kimi, qurumun vəsaitləri əməkdaşların qonşuları və qohumlarının yemək üçün getdiyi mənasız tədbirlərə sərf olunurdu və rəhbərlər daim dəyişirdi.

Xarici ölkələrlə regionlararası və mədəni əlaqələr üzrə idarə 2005-ci ildə, Ukraynada "Narıncı İnqilab"ın qələbəsindən bir il sonra yaradılmışdı. Həmin hadisələr Putini çox qorxutmuşdu və o, yaxın xarici ölkələrdə "məxməri" inqilabların yaranmasının qarşısını alacaq və Kremlə sadiq siyasətçiləri və siyasi partiyaları irəli sürəcək bir idarənin yaradılmasına dair PA-ya göstəriş verdi.

Ukraynadan başqa, idarənin operativ maraq dairəsinə Ermənistan, Azərbaycan, Gürcüstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Tacikistan, Moldova, Qazaxıstan, həmçinin Baltikyanı ölkələr və özünü elan etmiş Abxaziya və Cənubi Osetiya daxil idi.

Bu qurumun ilk rəhbəri iqtidaryönlü siyasi texnoloq Modest Kolerov təyin olundu, lakin iki il sonra "qonşu dövlətlərlə münasibətlərdə həddən artıq radikalizmə görə" işdən çıxarıldı. Qonşuların siyasi elitalarına təsir etmək və nüfuz etmək üçün daha incə metodlara ehtiyac var idi və Putin həmişəki kimi mərcini xüsusi xidmət orqanlarından gələn şəxslərə etdi.

İdarə rəhbərinin kreslosunu əvvəllər "Komsomolskaya Pravda" qəzetinin jurnalist vəsiqəsi ilə Yaponiyada casusluq edən və ən böyük Yapon qəzeti olan "Yomiuri Shimbun"da yarımştat işləyən xarici kəşfiyyat zabiti Nikolay Tsvetkov tutdu. İki il sonra Tsvetkovu SVR polkovniki Sergey Vinokurov əvəz etdi. 2012-ci ilin iyununda, Cənubi Osetiya və Dnestryanıdakı qalmaqallı prezident seçkilərindən sonra Vinokurov vəzifəsindən azad edildi və SVR-ə qayıtdı.

Sonra yaxın xarici ölkələrlə "mədəni əlaqələri" inkişaf etdirmək daha bir kadr kəşfiyyatçısına - Putinin dostu Sergey İvanovun klanından olan Vladimir Çernova tapşırıldı.

İdarənin planlaşdırma departamentinə KQB-FSB-dən gələn Valeri Maksimov rəhbərlik edirdi; onun əsas vəzifəsi qonşu ölkələrdə seçkilərə nəzarət etmək idi. Polkovnik Maksimov Kremlin təbliğatçısı Sergey Mixeyevə nəzarət edirdi.

Sabiq SSRİ ölkələrində Mixeyev, Moskva tərəfindən irəli sürülən və əvvəldən qeyri-seçilən namizədlərin seçki kampaniyalarını təşkil etməklə məşğul idi. Məsələn, 2020-ci ildə, Gürcüstandakı parlament seçkiləri ərəfəsində, Çernov və Maksimov idarənin kuratoru Dmitri Kozakı ən yaxşı vaxtlarında güclə seçicilərin 5%-dən səs alan "Gürcüstan Patriotları Alyansı" (QPA) üzərində mərc etməyə inandırdılar.

Sənədlərin göstərdiyi kimi, QPA-nın reklamına Rusiya büdcəsindən 10 milyon dollardan çox vəsait xərclənib və Mixeyev Moskvadan gizlicə seçki qərargahına rəhbərlik edib. Lakin nəticədə "müxalifətçilər" cəmi 3,14% səs topladılar.

Azərbaycan GRU əməkdaşı Valeri Çernışovun nəzarəti altında idi və o, respublikada tanınmış şəxslər, o cümlədən məmurlar, hərbçilər və ictimai xadimlər haqqında "obyektiv xülasələr" adlanan operativ sənədlər alırdı. Digər bir GRU zabiti - Dmitri Avanesov - Ermənistandakı vəziyyəti izləyirdi. The Insider-in əlində Ermənistan hökumətindəki "köstəbək"dən Avanesova baş nazir Nikol Paşinyanın bütün hərəkətləri barədə məlumat verən hesabatlar var (Paşinyan hesabatlarda "Saqqal" operativ ləqəbi ilə qeyd olunurdu).

Xarici ölkələrlə mədəni əlaqələr üzrə idarənin dərinliklərində Kozak üçün qonşu dövlətlərdəki vəziyyət haqqında gizli hesabatlar da hazırlanırdı, o da bunları daha sonra Putinə təqdim edirdi. Məsələn, Kreml Türkiyədən fərqli olaraq Rusiyanın maraqlarını təbliğ edəcək təşkilatların Azərbaycanda demək olar ki, tamamilə yoxluğundan çox narahat idi.

Azərbaycan üzrə şöbənin Kozaka ünvanlanmış gizli hesabatından bir parça:

"Azərbaycanda Rusiya QHT-lərinin mövcudluğunu gücləndirmək məqsədəuyğundur. Rusiyanın mövqeyini təbliğ edəcək real ictimai təşkilatların açıq şəkildə çatışmazlığı müşahidə olunur. Azərbaycanda mövcud QHT-lərin bərpası və ya yenilərinin yaradılması, gələcəkdə Rusiyanın təsirini həyata keçirmək üçün bir 'yumşaq güc' alətinin yaradılmasına kömək edəcəkdir.

QHT-lərin işinin əsas diqqəti sərhəd ərazilərinə, gənclərə, tələbə təşkilatlarına, təhsilə, rus dilinə, mədəni layihələrə və jurnalistika forumlarına yönəldilə bilər. QHT-lərin layihələri yalnız böyük tədbirlərlə bitməməli, daim Azərbaycan cəmiyyətinin daxilinə 'nüfuz etməli' və kütləvi informasiya vasitələrində eşidilməlidir.

Həmvətənlər təşkilatları ilə işi optimallaşdırmaq və sistemləşdirmək, lazım gəldikdə onların rəhbərləri arasında dəyişiklik etmək tələb olunur."

Staraya Plosçaqdan (Prezident Administrasiyasına istinad) olan emissarlar tez-tez Azərbaycana səfərləredir, saysız-hesabsız seminarlar, dəyirmi masalar, konfranslar və jurnalistika məktəbləri təşkil olunurdu, Bakıda isə Rusiya büdcəsindən ayrılan pulla hazırkı prezident İlham Əliyevin mərhum atasına həsr olunmuş dəbdəbəli sərgi təşkil edildi: "Heydər Əliyev. Şəxsiyyət. Missiya. İrs."

"Mənim hesablamalarıma görə, Azərbaycanla dostluğa yüz milyondan çox dollar töküldü, lakin hər şey qara dəliyə getdi. Yenə də, çox şey görünüş üçün və ya balalayka diplomatiyası ruhunda edilirdi. Və bütün vaxt içdilər, içdilər, içdilər," bir keçmiş idarə əməkdaşı The Insider-ə danışdı.

Moskva ilə Bakı arasındakı "sevgi hekayəsi" 2025-ci ilin əvvəlində sona çatdı. Əvvəlcə Rusiya rəsmiləri Azərbaycan Hava Yollarına məxsus təyyarə ilə baş verən faciənin təfərrüatlarını inadla gizlətdilər, sonra isə Yekaterinburqda ürək çatışmazlığından öldüyü deyilən Ziyaddin və Hüseyn Səfərov qardaşlarının əslində sorğu-sual zamanı işgəncələrə məruz qaldıqları barədə yalan danışdılar.

Azərbaycan hakimiyyətinin reaksiyası gecikmədi: Bakıda Kremlə bağlı təbliğat ruporu "Sputnik" sərt şəkildə bağlandı və Rusiya tərəfi ilə rəsmi tədbirlər minimuma endirildi.

İndi ləğv edilmiş xarici ölkələrlə mədəni əlaqələr üzrə idarənin bazasında strateji tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq üzrə idarə (USPS) yaradılacaq, bura əlavə olaraq ləğv edilmiş daha bir qurum - sərhəd əməkdaşlığı üzrə idarə daxil olacaq. Putin təşkilati tədbirlər üçün üç ay vaxt verdi və Kozakın yerinə yeni PA bölməsinə Sergey Kiriyenko nəzarət edəcək.