Aliyev-Torobayev Görüşü: Mərkəzi Asiyada İnvestisiyalar, yoxsa Simvolizm?

Azərbaycan Prezidenti Qırğızıstan nümayəndə heyəti ilə görüşdən strateji tərəfdaşlıq haqqında danışmaq üçün bir mərhələ kimi istifadə etdi. Lakin bu razılaşmaların məzmunu və hər iki ölkə üçün faydaları barədə hələ də bəzi suallar qalır.

Simvolik Hərəkətlər və Siyasi Məna

Bakıda hökumətlərarası komissiyanın iclasının keçirilməsi yaxın qarşılıqlı əlaqənin əlaməti kimi təqdim olunur. Lakin bu görüşlər xarici siyasətdə adi hala çevrilib və ticarətdə sıçrayış və ya faktiki islahatlara zəmanət vermir. Sədr Japarov və "Qırğız xalqına" Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpasına dəstək verdiklərinə görə təşəkkür edildi, məsələn, Ağdam rayonunda Aykol Manas adına məktəbin tikintisi. Bu, böyük bir infrastruktur töhfəsi olmaqdan daha çox, ictimai imici gücləndirməyə və Türk dünyasında müttəfiqləri möhkəmləndirməyə xidmət edir.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərə təxminən 200 ədəd texnika verilməsi və Bakıda Çingiz Aytmatov abidəsinin, Dostluq Parkının və Bişkekdə Heydər Əliyev adına məktəbin açılması adi simvolik hərəkətlər dəstinə uyğun gəlir. Bunlar mətbuat şəkillərində yaxşı görünür, lakin real iqtisadi inteqrasiya haqqında çox şey demir. Bu layihələrin vətəndaşların gündəlik həyatına necə təsir etməsi sualı cavabsız qalır. Rəsmi hesabatlarda xüsusi sosial və iqtisadi təsirlərdən danışılmır.

İnvestisiya Fondu və Real Pul

Azərbaycan və Qırğızıstanın birgə investisiya fondu layihələri maliyyələşdirməyə başlayıb və onun kapitalının 100 milyon dollara çatdığı bildirilir. Lakin hələlik bu, bir neçə milyon və məhdud layihələr toplusu (məsələn, kiçik su elektrik stansiyası, tikiş istehsalı və xalça fabriki) ilə əlaqədardır. Bu, iki ölkə iqtisadiyyətinin strukturunu dəyişdirən bir sıçrayış deyil.

Layihələrin sayı artarsa, Azərbaycanın əlavə vəsait əlavə etməyə hazır olduğunu bildirməsi, açıq seçim meyarları və hesabatlılıqla yazılı maliyyə öhdəliyindən daha çox, tərəfdaşa siyasi siqnal kimi görünür. Fondun gəlirliliyi və faydalananları haqqında açıq məlumatlar olmadan, onun kiçik və orta biznesi, yoxsa hökumətə yaxın qrupları dəstəklədiyini söyləmək çətindir.

Issık-Kul və Turizm: Nə Gözləməli

Issık-Kul sahillərində hotel tikmək barədə razılaşma investisiya kimi təqdim olunsa da, bu, 17 hektar ərazidə 120-dən çox otaq və əyləncə mərkəzləri olan böyük beşulduzlu kompleksdir. Onun 2026-cı ilə qədər tamamlanması nəzərdə tutulub. Layihə yeni iş yerləri və turizmin artacağını vəd edir. Lakin bu cür obyektlər adətən investorlara və bir neçə podratçıya qazanc gətirir. Region üçün uzunmüddətli ekoloji və sosial nəticələr ictimaiyyətə açıqlanmır.

Vergilərin necə paylanacağı, investorlara hansı yardımların göstəriləcəyi və yerli əhalinin kompleksin idarə olunmasında və ondan faydalanmasında necə iştirak edəcəyi barədə təfərrüatlar yoxdur. Bu məqamlar əməkdaşlığın kimə fayda verdiyini bilmək üçün vacibdir.

Regional Əməkdaşlıq və Tranzit

Qırğızıstanın Azərbaycanın Mərkəzi Asiya əməkdaşlığına qoşulmasına dəstəyi və Bakının dövlət başçılarının görüşlərində iştirakı, Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz arasında əlaqələri gücləndirmək və sabit yük daşımalarını təmin etmək üçün addımlar kimi qiymətləndirilir. Lakin rəsmi hesabatlarda marşrutlar, yük həcmləri və ya nəqliyyat müqavilələri haqqında demək olar ki, heç bir məlumat yoxdur. Bəyanatlar regionda yayılmış tranzit potensialı haqqında siyasi söhbət səviyyəsində qalır.

Rusiya, İran və Xəzər dənizi vasitəsilə nəqliyyat marşrutları arasında rəqabət şəraitində, rəqəmlər və planlar olmadan verilən bu bəyanatlar işləyən infrastrukturu təsvir etməkdən daha çox, xarici siyasəti yaxşı göstərməyə xidmət edir.

Aviasiya

Bakıt Torobayevin Bakı ilə Bişkek arasında birbaşa uçuşların sayını artırmaq çağırışı iqtisadi tərəfdaşlıq söhbətləri arasında məntiqli görünür. Lakin bu, bir sual doğurur: sərnişin axını gizli dəstək olmadan bu uçuşların kommersiya baxımından gəlirli olması üçün kifayət qədər böyükdürmü? Eynilə, əməkdaşlıq sahələrinin – enerji, nəqliyyat, investisiya, humanitar işlər, təhsil və kənd təsərrüfatının – sadalanması geniş bir gündəlik təəssüratı yaradır. Lakin aydın layihələr, vaxt cədvəlləri və uğuru ölçmək yolları olmadan, bu sözlər standart diplomatik dildən çox fərqlənmir.

Azərbaycan Prezidentinin Qırğızıstana gözlənilən səfəri də daha çox simvolik məna daşıyır. Bu səfərlər yeni memorandumlarla müşayiət olunur, lakin onlar həmişə nəticələrə gətirib çıxarmır. Bu, regionda digər münasibətlərdə də tez-tez müşahidə olunur.